روایت هرودوت دربارهٔ مرگ کوروش بزرگ افسانه‌ای‌ترین روایت است. او خود اعتراف می‌کند که روایت‌های مختلفی شنیده و بر اساس تمایل خودش یکی را برگزیده است. بررسی همین روایت و مقایسه‌اش با دیگر گفته‌های هرودوت نشان می‌دهد که دچار تناقض‌های فراوان است. مهم‌ترین دلیل رد این روایت وجود آرامگاه کوروش بزرگ در پاسارگاد است.

انتقاداتی به تطبیق روز سوم ماه اَرَخسمنو بابلی با هفتم آبان خورشیدی صورت گرفته است که چنین تطبیقی بر اساس گاهشماری ژولیانی است و نه گاهشماری مرسوم کنونی میلادی (گریگوری)! با تبدیل ژولیانی به گریگوری، این روز برابر با یکم یا دوم آبان خورشیدی می‌شود. ما به‌عنوان یک پایگاه فرهنگی نمی‌توانیم درباره درستی این تطبیق‌ها نظر قطعی دهیم. تعیین دقیق آن نیازمند پژوهش‌های تخصصی در حوزه گاهشماری است.

مورخان و جغرافی‌دانانی مانند یعقوبی، خوارزمی، یاقوت حموی، حمدالله مستوفی و... درباره رواج زبان آذری کهن در آذربایجان پیش از فراگیری زبان ترکی سخن گفته‌اند. زبان آذری کهن شاخه‌ای از زبان‌های ایرانی بوده است که حتی آثاری از آن زبان در منابع دیده می‌شود. در رساله‌ای از روحی انارجانی آشکارا اصطلاحات زبان آذری کهن آمده است.

بازسازی کاخ‌های پارسه (تخت جمشید) در نمایشگاه آنلاین موزه گتی به صورت سه بعدی انجام شده است و حتی به زبان پارسی در دسترس علاقه‌مندان است. ساختن چنین نمایشگاهی آن هم در قالب وب کاری بسیار جالب است که کمتر شاهد چنین پروژه‌هایی آن هم در وبسایت‌ها هستیم. در انتهای این نوشته، پیوند ورود به این نمایشگاه آمده است.

ارداویراف‌نامه روایت سفر روحانی مردی به نام ویراف (Virāf) به جهان دیگر است که برای مشاهدهٔ سرنوشت روان‌ها به بهشت و دوزخ می‌رود. این اثر نه تنها از لحاظ دینی و اخلاقی اهمیت دارد، بلکه در حوزهٔ ادبی، اسطوره‌شناختی و حتی جامعه‌شناسی ایران ساسانی نیز ارزش فراوانی دارد. ارداویراف‌نامه به طور غیر مستقیم بر آثار برجسته جهان مانند کمدی الهی دانته تاثیر گذاشته است. 

مفهوم انسانیت و توجه به حقوق انسان در سطح جهانی پس از ورود کوروش بزرگ به بابل بسیار بیش از پیش مورد توجه قرار گرفت. پس از فتح صلح جویانه بابل، تحولات زیادی در سطح جهان رخ داد. نقش کوروش بزرگ در حفظ جهان ایرانی هم قابل توجه است و اساسا فتح بابل توسط کوروش بزرگ پس آغاز جنگ توسط دشمنان بود.

همواره هنرمندان و شاعران نگاه مثبتی به کوروش بزرگ داشته‌اند و این پادشاه خوشنام را در اشعار خود ستایش کردند. شاعرانی مانند استاد شهریار، هما ارژنگی، شاهین شیرازی، افسرالملوک عاملی و … شعرهایی درباره کوروش بزرگ سروده‌اند و از این پادشاه باستانی به نیکی یاد کرده‌اند.

هفتم آبان نه زادروز کوروش بزرگ است و نه روز فتح بابل، بلکه ابتدا سپاهیان ایرانی، پایتخت بابل را بدون جنگ فتح کرده بودند و خود کوروش بزرگ حدود ۱۷ روز بعد وارد بابل شد. روز بزرگداشت کوروش بزرگ یادبودی از ورود کوروش بزرگ به بابل و فرستادن پیغام صلح و دوستی است. بر اساس یک کتیبه باستانی معتبر که «رویدادنامه نبونئید» نام گرفته، در روز سوم ماه اَرَخسمنو بابلی، کوروش بزرگ پس از ورود به شهر بابل، با استقبال مردم روبرو شد.

در این جستار سخنانی از اندیشمندان، پژوهشگران و... درباره کوروش بزرگ را می‌آوریم و سعی کرده‌ایم که سخنان طیف‌های گوناگون درباره کوروش را ذکر کنیم. جالب آنکه از نمایشنامه نویس‌ها و فیلسوفان یونان باستان گرفته تا پژوهشگران سده‌های اخیر، کوروش بزرگ را ستایش کردند. در کتب مقدس یهودیان و مسیحیان کوروش بزرگ، یک منجی خوانده شده است و مورخان و فقیهان مسلمان از این پادشاه باستانی به نیکی یاد کردند.

افسرالملوک عاملی، مثنوی بلندی با نام کورش‌نامه را به سبک شاهنامه آغاز کرد که آنچه به دست ما رسیده است از آغاز فرمانروایی دیائوکو (دیوکس) پادشاه ماد تا وصیت داریوش بزرگ به فرزند خود و بر تخت نشستن خشایارشا است. توانایی بانو افسرالملوک در حماسه‌سرایی و آگاهی او از تاریخ ایران باستان در آن زمان قابل تحسین است.