مجید خالقیان

چندی است که گروهی از هم میهنان ادعا می‌کنند پرچم شیر و خورشید، پرچم باستانی ایرانیان است. ولی در هیچ کدام از پرچم‌های ایران باستان نشان شیر و خورشید وجود نداشته است و پرچم هایی با نشان شیر و خورشید ریشه در تاریخ ایران پس از اسلام دارد.

با توجه به پژوهش‌های شاهنامه پژوهان و منابع تاریخی می‌توان گفت کیخسرو در شاهنامه بیشترین آمیختگی را با کوروش بزرگ دارد. بخش‌های زیادی از شاهنامه حاصل آمیختگی تاریخ و اساطیر است. با این حال داستان‌های شبیه به هخامنشیان در شاهنامه دیده می‌شوند (به ویژه در قالب داستان‌های کیانیان). این در حالی است که ابوریحان بیرونی در یک جدول از یکسانی کوروش و کیخسرو می‌گوید‌.

درباره موضوع کوروش و فریدون باید گفت همانطور که فریدون در اسطوره‌های ایرانی جایگاه ویژه و غیر قابل انکار دارد، کوروش هم در تاریخ ایران جایگاه ویژه و غیر قابل انکاری دارد. به طور کلی گویی فتوحات و رفتارهای کوروش بزرگ در غرب بیشتر در روایات فریدون آمده است.

از آنجایی که ایران کشوری تاریخی با پیشینه قابل توجه است، درفش‌ها و پرچم‌های گوناگونی را در طول تاریخ داشته است. با این حال درفش کاویانی مشهور ترین درفش ایران در طول تاریخ بوده است و همواره در فرهنگ ایرانی جایگاه والایی داشته است. حتی تا به امروز برای ایرانیان و ایرانی فرهنگان نماد آزادی و آزادگی است.

ستاره مشهوری در میانه درفش کاویانی قرار داشته که ماندگاری عجیبی در تمدن ایرانی داشته است. با توجه به آثار به جا مانده از تمدن‌های هزاره‌های پیش از میلاد ایران می‌توان گفت هنر آنها در شکل گیری درفش کاویانی نقش داشته است. به طوری که شمایل ستاره میانه درفش کاویانی ریشه در تمدن‌های شهر سوخته و شوش دارد.

در متون ادیان ابراهیمی درباره گناه آدم و حوا و نافرمانی آنها سخن به میان آمده است و بسیاری از نویسنده‌ها و شاعران، آدم و حوا را سرزنش کرده‌اند‌. اما هنرمندان و شاعران بزرگی هم بودند که چنین رویکردی نداشتند. از جمله در آثار حافظ شیرازی، رویکرد متفاوتی به این داستان دیده می‌شود.

شواهد درباره ریشه نوروز در بین النهرین اندک است، از سوی دیگر شواهد قابل توجهی در دست داریم که از همان دوران هخامنشیان، اساطیر ایرانی و گاهشماری ایرانی در شکل گیری جشن ایرانی بهار که بعدها نوروز خوانده شد، تاثیر داشته است. به نظر می‌آید ایرانیان از دیرباز به دنبال یافتن روزی مناسب برای گرامیداشت پیروزی جم هورچهر بر یخبندان اهریمنی بودند. اینکه پس از پیروزی جمشید، یخبندان به پایان رسید و تازگی و سبزی به جهان آمد، یادآور پایان زمستان و آغاز بهار است بنابراین باید به دنبال روزی دقیق برای اعتدال بهاری می‌گشتند…

نظرات گوناگونی درباره دین کوروش بزرگ مطرح شده اما شواهد مهمی از زرتشتی بودن او در دسترس است. با این حال توجه به نمادهای سایر ادیان بخشی از جهان‌بینی مذهبی هخامنشیان بوده است و زرتشت نقش مهمی در شکل گیری این جهان‌بینی داشته است. از این رو هخامنشیان به دنبال تحمیل نمادهای بومی خود به دیگر ملل نبودند. در متن استوانه کوروش بزرگ می‌توان پیوند باورهای کوروش بزرگ به آیین زرتشتی را مشاهده کرد.

جشن سپندارمذگان پیوسته با اسپند ماه (اسفند) است. این روز در ۵ اسپند ماه (سپندارمذ روز از سپندارمذ ماه) گاهشماری ایرانی جای دارد. ولی اگر بخواهیم بر اساس گاهشماری یزدگردی جشن بگیریم، برابر با ۲۹ بهمن گاهشماری کنونی می‌شود. پیشنهاد ما این است که از ۲۹ بهمن تا ۵ اسپند به بهانه سپندارمذگان شاد باشیم.

مایه شگفتی است که در سروده‌های پارسی گویان که در پیوند با یلدا بودند، اندوه و رنج دیده می‌شود! این نکته نشان می‌دهد نگاه به شب یلدا در درازنای زمان با دگرگونی همراه بوده است. چرایی این نگاه به شب یلدا را باید در زندگانی پر رنج آن دوران جستجو کرد. بی گمان، سختی روزگار و شاید جور فرمانروایان ستمکار در این نگاه به جشن‌هایی که ریشه در دوران ایران باستان دارند، کارساز بوده است.

ریشه‌های هویت ایرانی در زمان‌هایی شکل گرفته است که هنوز مرزهای سیاسی و حکومت‌های فراگیر شکل نگرفته بودند. به طور خلاصه چند مورد مهم وجود داشته است که همواره همگرایی را تقویت می‌کرده است از جمله می‌توان به آرزوهای مشترک، داستان‌های اسطوره‌ای، جشن‌ها و زبان مشترک اشاره کرد.

یکی از حوزه‌هایی که قطعا در شناخت بشر نقش بسزایی دارد و بی ارتباط به تاریخ انسان نیست، مطالعه درباره اسطوره‌ها و داستان‌های نمادینی است که در تمدن‌های مختلف وجود داشته است. وقتی ما به چیزی اسطوره می‌گوییم معمولا ادراک انسان باستانی از یک موضوع و بازگو کردن آن با زبانی ساده، قابل فهم و به صورت نمادین است.

داستان استر که در منابع یهودیان آمده را می‌توان از افسانه‌های تاریخی دانست و داستان‌های تحریف شده از آن که در ایران رواج پیدا کرده پایه و اساس ندارد. قطعا رویکرد افراطی به داستان استر پذیرفتنی نیست؛ جه از جانب یهودیان افراطی و چه از جانب یهودستیزان باشد. در این نوشتار سعی می‌کنیم جدا از هیاهویی که درباره داستان استر وجود دارد، این داستان را از نظر تاریخی بررسی کنیم و درباره ریشه‌های این داستان سخن بگوییم.

سخنان کوروش که از استوانه کوروش گزینش شده‌اند را می‌توان از سخنان معتبر کوروش بزرگ دانست. آن مواردی که در کتیبه‌ها و اسناد بابلی هم آمده‌اند،‌ از مطالب معتبر محسوب می‌شوند. اما آنچیزی که بیشتر از جنبه‌های تاریخی ما را بر آن داشت تا این همه این سخنان را گسترش دهیم جنبه‌های ادبی و اخلاقی این سخنان است.

آنچه درباره کوروش بزرگ، جالب می‌نماید همسخنی و اشتراک منابع تاریخی درباره نیک سیرتی وی می‌باشد. منابع تاریخی درباره کمتر پادشاهی چنین شرایطی دارند؛ آن هم منابعی که توسط اقوام و ملل گوناگون نگارش یافته اند. این در حالی است که آثار باستانی به جا مانده از دوره باستان، چهره‌ای مثبت از کورش ترسیم می‌کنند.

شاید مفهومی که ما به نام مجلس می‌شناسیم به صورت رسمی در دوران اشکانی وارد حکومت‌های ایرانی شد. گرچه در دوران هخامنشی پادشاهان با مشاوران خود مشورت می‌کردند و مجمع بزرگان بسیار با اهمیت بوده است، اما به نظر می‌آید در دوران اشکانی نقش مجلس‌ها بسیار پر رنگ تر شد و در بسیاری از موارد حرف آخر را مجلس می‌زد.

سیزده به در نه نحس است و نه ربطی به یهودیان دارد. پوریم و داستان استر که البته افسانه‌ای بیش نیست (حتی دانشنامه جهانی یهود هم اعتراف کرده) و دلایل زیادی برای رد آن وجود دارد اساسا با آنچه افراطی‌های داخل ایران می‌گویند تفاوت آشکار دارد.

چنین جشن فرخ از آن روزگار، به ما ماند از آن خسروان یادگار... در بسیاری از منابع تاریخی و ادبی ما به شکل یک پادشاه ترسیم و داستان‌های دلکشی هم درباره نوروز گفته شده است. در آثارالباقیه ابوریحان بیرونی و شاهنامه فردوسی و کتاب‌های دیگر، نوروز را به جمشید نسبت داده‌اند.

در اسطوره‌های کهن آریایی، داستان جمِ هورچهر (جمشید) یادآور داستان طوفان بزرگ است. جمِ هورچهر، آفریده‌های اهورامزدا را از یخبندانی شدید نجات می‌دهد و در جایی به نام جمکرد نگه می‌دارد. تا سده‌های پس از اسلام، بزرگترین جشن ایرانیان که نوروز بوده است با جمشید و داستان پیروزی او بر اهریمن ارتباط داشته است.

سپندارمذگان با مناسبت‌های مشابه تفاوت‌هایی دارد به طوری که این جشن ایرانی به صورت ویژه با روابط زن و شوهر ارتباط دارد. همانطور که اشاره شد سپندارمذ نگهبان زنان همسر دوست و پارسا است. در سپندارمذگان نگاه ویژه یه زنان متاهل وجود دارد و در این روز شوهر باید توجه ویژه به همسرش داشته باشد. بنابراین سپندارمذگان را باید جشن زن و شوهری نامید.