تک همسری کوروش بزرگ بر اساس منابع باستانی

پیش‌گفتار

آثاری که از دوران کوروش بزرگ به جا مانده است آشکار می‌سازد که او در اخلاق فرمانروایی یک پدیده در جهان باستان بوده است. استوانه کوروش بزرگ نخستین سند به دست آمده در تاریخ بشر است که در آن از رفتار مهربانانه پادشاهی از قومی دیگر پس از پیروزی بر قومی مغلوب ذکر می‌شود. 

این پادشاه در جهان باستان بسیار خوشنام بوده است و منابع اقوام و ملل گوناگون (بابلی، یونانی، یهودی و...)، کوروش بزرگ را ستایش کردند که این شرایط منابع درباره کمتر پادشاهی در طول تاریخ وجود داشته است.

برای دانش بیشتر نگاه کنید به:

مرد خوشنام تاریخ

با این منش کوروش بزرگ، تعجبی ندارد که او در روزگار باستان که شاهان (حتی شاهنشاهان هخامنشی پس از کوروش) چندین همسر داشتند، فقط یک همسر برگزیده باشد چرا که کارهایی اخلاقی خلاف روال زمانه انجام داده است.

منابع یونانی

مفصل‌ترین منبع باستانی درباره کوروش بزرگ، کوروپدیای گزنفون است. در این منبع که زندگی کوروش از کودکی شرح داده می‌شود فقط از یک همسر نام برده می‌شود (ن.ک: کوروپدیای گزنفون، دفتر ۸، بخش ۵، بند ۱۹).

تک همسر بودن کوروش از بخش‌های مختلف کوروپدیای گزنفون مشخص می‌شود؛ آنجا که کوروش به مرگ نزدیک می‌شود و در راز و نیاز‌هایش می‌گوید:

فرزندان من را، و همسر من را، و سرزمین پدرانم را… (کوروپدیای گزنفون، دفتر ۸، بخش ۷، بند ۳).

همچنین بر اساس این منبع، کوروش فرزندانش را از یک پدر و مادر می‌نامد و این چنین اندرزشان می‌کند:

چه کس بیش از برادر درخور دوستی، که با شمای‌اش یک پدر و یک مادر است (کوروپدیای گزنفون، دفتر ۸، بخش ۷، بند ۱۴).

بر اساس داستان‌هایی که گزنفون آورده است، همسر کوروش از کودکی دلباخته کوروش بوده است. به طوری که پدر همسر کوروش می‌گوید:

از آن پس که وی [همسر آینده کوروش] بالید و بالا گرفت هرگاه می‌پرسیدیم‌اش که چه کس به همسری خویش میپذیری؟ پیوسته پاسخ می داد: کوروش (کوروپدیا، دفتر ۸، بخش ۵، بند ۲۰).

هرودوت مورخ یونانی هم فقط از یک همسر به صورت روشن نام می‌برد (تاریخ هرودوت، کتاب ۲، بند ۱) (1). کتزیاس دیگر مورخ یونانی هم فقط از یک همسر نام می‌برد. 

منابع بابلی

علاوه بر منابع یونانی، در رویدادنامه نبونئید، که یک سند بابلی معتبر است از برگزاری سوگواری بزرگ برای همسر کوروش سخن به میان می‌آید (رویداد نامه نبونئید، ستون ۳، بند ۲۳).

با آنکه در برخی از متون مربوط به ایران باستان گریه بر مردگان نهی شده است، اما آثاری از ایران باستان و نواحی گوناگون جهان ایرانی به دست آمده که نشان می‌دهد سوگواری برای درگذشتگان رواج داشته است. همانطور که به نظر می‌رسد در زمان هخامنشیان مراسم‌های سوگواری برگزار می‌شده است.

برای دانش بیشتر نگاه کنید به:

سوگواری در ایران باستان

کتیبه بیستون

شاید مهم ترین منبع باستانی کتیبه بیستون باشد که منبعی ایرانی است و به دستور خویشاوند کوروش بزرگ، یعنی داریوش بزرگ نگارش یافته است.

در کتیبه بیستون که از زبان داریوش نقل می‌شود کمبوجیه و بردیا، پسران کوروش را از یک پدر و مادر می‌نامد (کتیبه بیستون، ستون نخست، بند ۱۰). 

این نوشته کتیبه بیستون یادآور سخنان پایانی کوروش بزرگ در داستان گزنفون است.

بنابراین می‌توان گفت تک همسری کوروش بزرگ در منابع اشتراک دارد. احتمالا کوروش به همسرش بسیار علاقه مند بوده است چرا که در رویدادنامه نبونئید از برگزاری مراسم سوگواری بزرگ برای وی سخن به میان می‌آید.

نام همسر کوروش بزرگ

اما به هر حال درباره اینکه نام همسر کوروش چه بوده است و این بانو فرزند چه کسی بوده است، در منابع اختلاف وجود دارد. هرودوت وی را «کاساندان» دختر فرناسپ (از بزرگان پارسی) می‌نویسد اما گزنفون وی را دختر دایی کوروش می‌داند. کتزیاس هم نام وی را «آمی‌تیس» نوشته است.