آنچه باید از دعای دور ماندنِ «دشمن، خشکسالی و دروغ» آموخت

پیش‌گفتار

در کتیبه‌های هخامنشی دعای بسیار مشهوری از داریوش بزرگ به جا مانده است که می‌گوید «اهورامزدا این مردم را بپاید از سپاه دشمن، از گرسنگی و از دروغ؛ بر این مردم، سپاه دشمن، قحطی و دروغ، چیره نشود» (1).

این دعا احتمالا از ابداعات خود داریوش بزرگ نیست و طی سالیان دراز و پس از رنج و دردهای فراوان، در میان مردم رایج شده و داریوش آن را در کتیبه‌ها ثبت کرده است.

در این دعای باستانی سه خطر مهم ذکر می‌شود که حتی تا به امروز قابل توجه است. کمتر پیش می‌آید که دغدغه‌های باستانی تا این حد با دغدغه‌های امروز ما در هم تنیده شود به طوری که ما به چشم خود همان خطراتی که مردمان باستانی را رنج می‌داد، مشاهده کنیم. همین خطرات تا به امروز گریبان گیر مردمان ایرانی است.

این سه خطر عبارتند از:

۱- یورش سپاه دشمن

۲- خشکسالی و گرسنگی

۳- تباهی و دروغ

با نگاه کلی به تاریخ در می‌یابیم که هر کدام از این سه خطر باعث شده‌اند که دیگر خطرها هم پررنگ شوند. به طور کلی این سه خطر کشور را بسیار ضعیف می‌کنند و ضعف کشور به مردمان آسیب فراوان زده است. این سه خطر نه فقط برای یک کشور بلکه برای هر کدام از بخش‌ها، روستاها و شهرها هم قابل توجه است.

خشکسالی و فقر

در دعای باستانی گفته شده است که اهورامزدا مردم را از گرسنگی بپاید و این گرسنگی یادآور فقر است. سپس آرزو می‌شود که قحطی بر مردم چیره نشود.

یعنی در این دعای باستانی، خشکسالی و فقر از خطرات پیش روی مردم باستانی خوانده شده است.

آثار باستانی نشان می‌دهند هخامنشیان کارهای قابل توجه برای مدیریت آب انجام دادند و این کارها باعث پیشرفت کشاورزی می‌شد. در همان دوران قنات‌ها، سدها و پل‌های باستانی (مانند درودزن) ایجاد می‌شدند که  یادآور مقابله با خشکسالی است.

مبارزه پادشاهان بزرگ هخامنشی با فقر هم قابل توجه است. بر اساس متن بابلی روایت منظوم،‌ کوروش بزرگ پس از فتح بابل به تهدیستان کمک کرد و به صورت مداوم خوراک آنها را داد (2).

این اقدامات کاملا یاد آور روح دعای باستانی است که برای جلوگیری از گرسنگی و خشکسالی کوشش می‌کردند.

اگر فرمانروایان چنین اقداماتی انجام نمی‌دادند و مدیریت آب و محیط زیست را به کلی نادیده می‌گرفتند قطعا کشور ضعیف می‌شد.

فقر در یک کشور باعث می‌شود در شرایط بحرانی، خیانت به کشور بیشتر شود. احساسات میهن‌پرستانه در میان سپاهیان کمرنگ شود و مردمان خسته از فقر تن به هر کاری بدهند. به طوری که دشمنان بخشی از سپاهیان و مردم را بخرند!

امروز هم فقر و خشکسالی یکی از دغدغه‌های مهم در سرزمین‌های ایرانی است. به طوری که بسیاری از مردمان ایرانی با فقر دست و پنجه نرم می‌کنند و از سوی دیگر خشکسالی و کمبود آب کاملا مشهود است.

تباهی و دروغ

دروغ در زبان باستانی مفهومی بسیار گسترده دارد. دروغ در اندیشه‌های باستانی به بی‌نظمی، تباهی، فساد و... اشاره دارد. یعنی وقتی فرمانروایان به سمت بی‌نظمی و فساد پیش می‌رفتند در واقع به سوی دروغ گام بر می‌داشتند.

از این روی ضعف مدیریت را هم می‌توان بخشی از دروغ در نزد مردمان باستانی دانست.

وقتی سالها سردمداران یک کشور به دغدغه‌های اکثر مردم بی توجه باشند و فقط عده‌ای را گزینش کنند، کشور به سمت فساد و تباهی می‌رود.

وقتی سردمداران، جنگ‌های بی دلیل و طولانی را رقم بزنند و هزینه گزاف صرف آن جنگ‌ها شود، ثروت کشور بر باد می رود و تباهی به وجود می‌آید.

وقتی برنامه‌های اقتصادی ناسالم مورد توجه سردمداران یک کشور قرار گیرد و مردم را فقیر نگه دارند و گروه خود را غنی کنند، روز به روز دروغ و فساد بیشتر می‌شود.

از همه مهم‌تر به جای آنکه به دنبال همبستگی مردمان میهن باشند، بین اقوام و مذاهب تفرقه افکنی کنند تا به خیال خود بتوانند جلوی شورش‌ها را بگیرند و راحت‌تر حکومت کنند!

فساد و تباهی در فرهنگ هم قابل بررسی است. وقتی به عناصر فرهنگی ریشه دار بی‌توجهی شود، عناصر فرهنگی مخرب جای آن را می‌گیرند و مردمان روز به روز به سمت تباهی می‌روند. 

به راستی تباهی در فرهنگ یک جامعه بدترین نوع تباهی است و چنانچه فرمانرویان خردمند هم سر کار بیایند مقابله با تباهی فرهنگی برای آنها کار دشواری است.

تاثیرات دروغ و فساد بسیار گسترده‌تر و ویرانگرتر از خشکسالی و بلایای طبیعی است و باید پذیرفت فساد و دروغ، یک کشور را بسیار ضعیف می‌کند.

یورش سپاه دشمن

در طول تاریخ یورش‌های فراوانی به تمدن ایرانی انجام شده است که با بررسی آنها در می‌یابیم که خشکسالی، دروغ و تباهی بیشترین نقش را در ضعف کشور داشته است و هنگامی که کشور ضعیف شود کشورهای دیگر چشم طمع می‌یافتند و با حمله و توحش کار را پیش می‌بُردند.

قطعا حمله به خاک میهن غم انگیزترین اتفاق است و مهاجم به خاک میهن زشت‌ترین چهره را دارد. ولی باید ریشه‌های داخلی را هم بررسی کرد.

گاهی دشمنان وقتی با تمدن بزرگ ایرانی که کشوری وسیع بوده و تشکیلات و ارتش قدرتمند داشته است، جنگ می‌کردند و پیروز می‌شدند، آن را نتیجه خواست و اراده خدایان می‌دانستند و خود را اجرا کننده فرامین الهی معرفی می‌کردند!

آنها در تبلیغات خود می‌گفتند اینکه ما توانستیم کشوری بزرگ و نیرومند را شکست دهیم حتما در نتیجه مشیت الهی بوده است و خود را بر حق می‌خواندند.

ولی با بررسی دقیق‌تر در می‌یابیم که چندان تقدیرات الهی در کار نبوده است بلکه کشور ایرانیان ضعیف شده بود و شکست دادن یک کشور ضعیف چندان دور از دسترس نبود.

گاه فرمانروایان نادان و سست عنصر بر ایران حکمرانی می‌کردند که دشمنان فرصت را برای یورش مناسب می‌دانستند و گاهی هم فرمانروایانی کاردان در راس کار بودند ولی آنقدر تباهی از پیش رخ داده بود که دیگر نمی‌توانستند مدیریت کنند و نهایتا سپاهیان دشمن دست بالا را در جنگ‌ها داشتند.

البته نباید فراموش کنیم که گاهی هم دشمنان از سلاح و تجهیزات پیشرفته‌تری برخوردار بودند و چنانچه کشور در تباهی گسترده نبوده، به علت قدرت نظامی دشمن شکست حاصل شده است. ولی در اکثر مواقع تباهی داخلی قابل توجه بوده است.

یورش دشمن یکی از مهم‌ترین دغدغه مردمان ایرانی از دوران باستانی بوده است. چرا که یورش دشمن زندگی مردم، کسب و کارها، خانه‌ها، خانواده‌ها و شهرها را به نابودی می‌کشاند.

سخن پایانی

با آنکه خطراتی که ذکر شد همواره وجود داشته است و گاهی باعث ویرانی تمدن ایرانیان شده است ولی از طرفی هراس از همین خطرات، باعث می‌شده است که مردمان ایرانی با یکدیگر همگرایی و همبستگی پیدا کنند.

همبستگی در مقابل خطرات، به ایرانیان هویت و امید می‌داده است تا دوباره بتوانند تمدن از بین رفته را احیا کنند. فناوری‌های نوین برای مقابله با خشکسالی را پدید آورند و به سوی آبادانی گام بردارند. خردمندان ایرانی با توجه به آموزه‌های بزرگان، رفتار و کردار نیک را پیشه می‌کردند تا به سوی دروغ و تباهی گام بر ندارند. تشکیلات حکومتی و نظامی نیرومند و منظم را پدید آورند که بتوانند در برابر سپاه دشمن ایستادگی کنند.

ولی قطعا دوره‌هایی بوده است که غفلت و نادانی، باعث عدم توجه به خطرات شده است و نتایج بسیار بدی داشته است. این‌ها درس‌هایی است برای ما که آنچه همبستگی ما را به خطر می‌اندازد، در واقع خطرات باستانی را نزدیک‌تر می‌کند. 

هرگاه ایرانیان متحد بودند و همبستگی داشتند، سپاه دشمن، خشکسالی و دروغ را کنار زدند.

از این روی نباید هیچگاه از اهمیت همبستگی غافل شویم.