زبان پارسی نوین یا دری، زبان تمدن ایرانی است و این زبان محدود به یک قوم نبوده است. از شرق تا غرب جهان ایرانی در پیشرفت و گسترش آن نقش داشته‌اند. بر اساس منابع، دری اشاره به دربار پادشاهان ساسانی داشته است و دستاوردهای پایتخت‌ها برآمده از تلاش سرتاسر یک تمدن است. از گزارش ابن‌مقفع و ابن‌ندیم در می‌یابیم که از همان دوران باستان شهرهایی به زبان دری سخن می‌گفتند.

نواحی شرقی دارای زبان‌های ویژه و محلی بودند (سُغدی، بلخی، خوارزمی و...) و اگر بنا بود زبانی صرفا از شرق فراگیر شود باید زبان‌هایی مانند سغدی و بلخی و… فراگیر می‌شدند. بر اساس منابع، دری اشاره به دربار پادشاهان ساسانی داشته است. البته بزرگان خراسان نقش پررنگ و شگفت‌آوری در پیشرفت زبان و شعر پارسی داشتند. 

نامهٔ تنسر به گُشْنَسْب یکی از مهم‌ترین متون ادبی-سیاسی دورهٔ ساسانیان است که در پاسخ به نگرانی‌ها و پرسش‌های گشنسب، شاه طبرستان، نگاشته شده است. هدف این نامه توضیح و تبیین فلسفهٔ حکومت و مشروعیت اردشیر بابکان (بنیان‌گذار سلسلهٔ ساسانی) از دیدگاه موبد موبدان زرتشتی است. متن نامه رویکرد ادبی، دینی و سیاسی در بازنمایی رابطهٔ بین دین و دولت را ارائه می‌دهد. 

ازدواج با بستگان درجه یک در ایران باستان بسیار اغراق شده است. نوشته‌های باستانی در تضاد با این کار وجود دارند و بی‌اعتنایی مردم و پادشاهان به چنین ازدواج‌هایی نشان می‌دهند اصلا هنجاری فراگیر نبوده است. البته پس از جنبش مزدک و پس از اسلام، برخی از موبدان برای حفظ جامعه زرتشتی، ازدواج‌های درون‌خانوادگی را تشویق کردند (به دلایل حفظ تبار مذهبی و تنگناها). بنابراین در تاریخ ایران هم مانند دیگر ملل گاهی ازدواج با محارم ترویج می‌شده است.

در جوامع باستانی و کهن مانند مصر باستان، قبایل تُرک‌تبار کهن و حتی یهودیان ازدواج‌هایی که امروز ازدواج با محارم خوانده می‌شوند، وجود داشته است ولی هیچگاه آنقدر وسیع نبوده است که اکثریت مطلق جامعه را در بر بگیرد. برخی این پدیده را به اشتباه ویژه ایران باستان می‌دانند ولی در اقوام و ملل دیگر هم وجود داشته است.

دی‌ماه در فرهنگ ایران‌زمین، ماهِ آیین‌ها، یادبودها و جشن‌های اندیشه‌محور است؛ از خُرم‌روز (نخستین جشن دیگان) و دیگر جشن‌های دیگانی که نماد همبستگی، برادری و پاسداشت آفرینش‌اند، تا یادمان‌هایی چون سالروزهای درگذشت زرتشت و بابک خردمدین و همچنین رویدادهای تاریخی مهم همچون رسیدگی کوروش بزرگ به پرستشگاه‌های بابل. 

پاییز را می‌توان موسم «مهر» دانست. روزهای نخستین آن همراه با جشن مهرگان است و پایان پاییز هم شب یلداست که با «مهر» پیوند دارد. این شب در ایران امروز با مهر و مهربانی پیوند تنگاتنگ دارد. شب یلدا بلندترین شب سال در کشور ما است و ایرانیان تا به امروز در این شب با مهربانی گردهم می‌آیند.

ایرانیان از دیرباز، در گاهشماری‌های گوناگون، روز نخست دی‌ماه و آغاز زمستان را گرامی می‌داشتند؛ چنان‌که ابوریحان بیرونی به جشن خرم‌روز اشاره کرده و فردوسی از «شب اورمزد از ماه دی» گفته است. این آیین با نام‌هایی چون شب چله و یلدا شناخته می‌شود و با یکی از دقیق‌ترین گاهشماری خورشیدی پیوند دارد. آیین‌های این شب کارکردی اجتماعی و فرهنگی داشته و مایه همدلی و شادی ایرانیان بوده است.

هیچ گزارشی درباره اهریمنی بودن شب یلدا نشده است بلکه گزارش از جشن خرم روز و شادی در شب پیش از آن شده است. با این حال در آثار هنری پسا باستان (پس از اسلام) نگاه متفاوتی به شب یلدا وجود دارد و به ویژه در اشعار پارسی گویان، غم و اندوه همراه با شب یلدا وجود دارد. دنیای شعر، دنیای استعاره و نماد و اغراق است و یلدا به عنوان طولانی ترین شب سال، نمادی از دوری طولانی از معشوق بوده است.

شب یلدا کارکردهای تازه‌ای یافته است، آن هم در روزگاری که برنامه‌های گوشی‌های هوشمند بر شیوه‌ی زندگی مردمان سایه افکنده است. یلدا می‌تواند یادآورِ نیاز به ایستادگی در برابر بهره‌گیریِ بی‌مهار از چنین پدیده‌هایی باشد؛ زمانی برای اندیشیدن، دور از هیاهوی برگه‌ها و دیدگاه‌ها و جستارهای بی‌مایه. همچنین یلدا می‌تواند در استوارسازی پشتوانه‌های بازرگانی شناسه ایرانی یاری رساننده باشد.