تاریخ و فرهنگ ایران زمین

پرچم ایران

آیا پرچم شیر و خورشید باستانی است؟!
آیا پرچم شیر و خورشید باستانی است؟!

در هیچ کدام از پرچم‌های ایران باستان نشان شیر و خورشید وجود نداشته است و پرچم‌هایی با نشان شیر و خورشید ریشه در تاریخ پس از اسلام دارد. شیر و خورشید بدون شمشیر در دوران صفویه وارد پرچم ایران شد. گرچه نشان‌های محدودی از ایران باستان به دست آمده‌اند که شبیه به شیر و خورشید هستند، ولی هیچ کدام از آنها را با قاطعیت نمی‌توان «شیر و خورشید» دانست و اصلا جنبه ملی نداشتند.

شیر و خورشید، نشانی ملی یا مذهبی؟!
شیر و خورشید، نشانی ملی یا مذهبی؟!

نشان شیر و خورشید در تاریخ ایران بیشتر از آنکه جنبه ملی داشته باشد، جنبه‌های مذهبی، نجومی و طالع بینی داشته است. گرچه نشان‌های محدودی از ایران باستان به دست آمده‌اند که شبیه به شیر و خورشید هستند، ولی هیچ کدام از آنها را با قاطعیت نمی‌توان «شیر و خورشید» دانست و اصلا جنبه ملی نداشتند. شیر و خورشید از دوران صفویه در ایران شهرت زیادی پیدا کرد و نشان شیر و شمشیر و خورشید که جنبه اسلامی و شیعی داشت در دوران قاجار فراگیر شد و روی پرچم رسمی ایران جای گرفت که نماد سلطنت شیعی ایران بود.

رنگ و مشخصات درفش کاویانی
رنگ و مشخصات درفش کاویانی

از آنجایی که درفش کاویانی ریشه در اسطوره‌های ایرانی دارد، در طول تاریخ با مشخصات گوناگونی تلاش کردند درفشی شبیه به آن چیزی که در داستان‌ها آمده به وجود بیاورند. نشان‌هایی مانند اختر کاویان در دوران هخامنشیان بسیار مورد توجه بوده است که گویا هنر آن برگرفته از تمدن‌های هزاره‌های پیش از میلاد، مانند تمدن‌های شهر سوخته و شوش بوده است. به نظر می‌رسد، ایرانیان به یاد داستان‌های حماسی و اسطوره‌ها درفشی شایسته و ارزنده به وجود می‌آوردند. بسیار مشهور است که درفش کاویانی را با گوهرها و زیورآلات می‌آراستند. بنابراین درفش کاویانی دوران ساسانیان درفشی بسیار گران قیمت بوده است. در شاهنامه بارها از درفش کاویانی با عنوان درفش بنفش یاد شده است و در تاریخ طبری ذکر شده است که درفش کاویانی در دوران ساسانیان اندازه‌ای بزرگ داشته است…

آیا شیر نماد میترا بوده است؟
آیا شیر نماد میترا بوده است؟

پیوند شیر با میترا در هیچ منبع باستانی نیامده است و فرضیه‌ها بیشتر بر اساس تحلیل آثار باستانی، نقش برجسته‌ها و موارد دیگر مطرح شده است. از آنجایی که میترا مذکر و آناهیتا مونث است و در مُهر هخامنشی یک ایزدبانو ترسیم شده، می‌توان گفت آناهیتا در آن مُهر ترسیم شده است. البته این نشان چندان فراگیر نبوده است و فقط همین مُهر با این نشان به دست آمده است.

پرچم های ایران از آغاز تا کنون
پرچم های ایران از آغاز تا کنون

از آنجایی که ایران کشوری تاریخی با پیشینه قابل توجه است، درفش‌ها و پرچم‌های گوناگونی را در طول تاریخ داشته است. با این حال درفش کاویانی مشهور ترین درفش ایران در طول تاریخ بوده است و همواره در فرهنگ ایرانی جایگاه والایی داشته است. حتی تا به امروز برای ایرانیان و ایرانی فرهنگان نماد آزادی و آزادگی است. در این جستار تلاش کرده‌ایم نگاره‌هایی از درفش‌های ایران در دوره‌های گوناگون آماده کنیم و توضیحاتی درباره درفش‌های ایرانیان ارائه بدهیم. توجه داشته باشید نگاره‌هایی که از درفش‌های ایران آورده شده است لزوماً در کل آن دوران جاری نبوده‌اند و شاید متعلق به یک دوره خاص از آن دوران باشند. برخی از درفش‌ها هم از روی گفته‌ها و منابع تاریخی بازسازی شده‌اند و شاید درفش‌ها به همین شکلی که در عکس‌ها تصویر شده‌اند، وجود نداشتند (برای مثال درفش اشکانیان).

ریشه‌های درفش کاویانی در شهر سوخته و شوش
ریشه‌های درفش کاویانی در شهر سوخته و شوش

با توجه به آثار به جا مانده از تمدن‌های هزاره‌های پیش از میلاد ایران می‌توان گفت هنر آنها در شکل گیری درفش کاویانی نقش داشته است. به طوری که شمایل ستاره میانه درفش کاویانی ریشه در تمدن‌های شهر سوخته و شوش دارد. احتمال می‌رود هخامنشیان به واسطه تمدن‌های ماد و ایلام از تمدن‌های هزاره‌های پیش از میلاد فلات ایران تاثیر پذیرفته بودند. حتی فرضیاتی وجود دارد که درفش های مربع با نشان اختر کاویان در دوران هخامنشیان وجود داشته است. پس از هخامنشیان در سکه فرترکه‌ها (حاکمان محلی پارس در دوران سلوکیان و اشکانیان) درفشی دیده می‌شود که شباهت آشکاری به داستان‌های شاهنامه درباره درفش کاویانی دارد و چنین می‌نماید تا دوره ساسانیان شمایل کلی درفش کاویانی شبیه به همان درفش سکه‌های فرترکه‌ها بوده است.

آیا درفش کاویانی ریشه در یونان باستان دارد؟
آیا درفش کاویانی ریشه در یونان باستان دارد؟

سکه‌های ایونیه از نمونه‌های جدیدتر چنین نشان‌هایی است. پیش از آن در آثاری مربوط به شهر سوخته و شوش که برای هزاره‌های پیش از میلاد هستند چنین نشان‌هایی دیده می‌شود. معمولا این ادعاها در رسانه‌های ایران ستیز از جمله تجزیه‌طلبان و افراطی‌های به ظاهر مذهبی منتشر می‌شود و همراه با غرض ورزی است.

درفش کاویانی، کهن ترین درفش ملی ایران
درفش کاویانی، کهن ترین درفش ملی ایران

درفشی که نشان قیام مردم علیه بیدادگر بیگانه و برانداختن او و نماد حمایت ملّت از شاهنشاهان دادگر و ایرانی بود. درفشی که در دوره های ایران باستان از آن به عنوان پرچم و درفش ملی ایرانشهر در کنار دیگر درفش های شاهی و نظامی استفاده کرده اند.

به کار گیری یا روگرفت از نوشته‌های این پایگاه تنها پس از پذیرش قوانین پایگاه امکان پذیر است: قوانین پایگاه خِرَدگان
توسعه نرم افزاری: مجید خالقیان
پرچم ایران