آیا درفش کاویانی ریشه در یونان باستان دارد؟

با سپاس از حسین کیوانی

سکه‌هایی از منطقه ایونیه که از مناطق یونانی نشین دوران باستان بوده به دست آمده است که باعث شده برخی این برداشت را کنند که درفش کاویانی ریشه در یونان باستان دارد!

اما سکه‌های ایونیه اتفاقا از نمونه‌های جدیدتر چنین نشان‌هایی هستند. پیش از آن در آثاری مربوط به شهر سوخته و شوش که برای هزاره‌های پیش از میلاد هستند چنین نشان‌هایی دیده می شود.

نشانی که در سکه ایونیه وجود دارد مربوط به سده ۶ پیش از میلاد است. در صورتی که نشان‌های شهر سوخته و شوش مربوط به هزاره‌های پیش از میلاد هستند.

معمولا این ادعاها در رسانه‌های ایران ستیز از جمله تجزیه‌طلبان و افراطی‌های به ظاهر مذهبی منتشر می‌شود و همراه با غرض ورزی است.

در یک نوشتار مفصل دیگر به ریشه‌های درفش کاویانی در هزاره‌های پیش از میلاد پرداختیم که پیشنهاد می‌کنیم حتما مطالعه کنید (نگاه کنید به: ریشه‌های درفش کاویانی در شهر سوخته و شوش)

در ادامه نشانی که در ایونیه به دست آمده را بیشتر بررسی می کنیم.

آیا در دوران هخامنشیان نشان اختر کاویان به ایونیه راه یافته است؟

همانطور که اشاره شد، چند هزار سال پیش از سکه ایونیه، نشان اختر کاویان در تمدن شهر سوخته و بعد ها شوش به دست آمده است.

اگر یک نشان در یک حوزه فرهنگی به کرات دیده شود، می‌توانیم بگوییم که آن نماد مربوط به آن فرهنگ است. ولی اگر به صورت محدود استفاده شده باشد احتمال می‌رود از فرهنگ‌های دیگر گرفته شده باشد.

در یونان چنین نمادی محدود است!‍ ولی از سوی دیگر در آثار ایران، بارها و بارها این نماد دیده شده است. 

تخمین موزه بریتانیا برای سکه‌های ایونیه سده ۶ پیش از میلاد است. یعنی احتمال می‌رود این سکه مربوط به دوران فرمانروایی هخامنشیان در آن ناحیه باشد.

نشان‌هایی شبیه به نشان‌هایی که اشاره شد (مربوط به شهر سوخته و شوش)، در آثار هنری هخامنشیان از جمله فرش پازیریک به دست آمده است.

همچنین در نقش برجسته‌های سربازان هخامنشی هم نشانی مانند اختر کاویان دیده می شود:

این آثار نشان می دهد این نشان در دوران هخامنشیان رواج فراوانی داشته است.

فرضیاتی وجود دارد که احتمالا در درفش‌های مربعی شکل دوران هخامنشیان چنین نشانی وجود داشته است (نگاه کنید به: درفش کاویانی، کهن ترین درفش ملی ایران).

البته شاید این تاثیر پذیری هخامنشیان به واسطه تمدن های ماد و ایلام بوده است که هخامنشیان ارتباط تنگاتنگی با آنها داشتند.

به نظر می‌رسد در دوران فرمانروایی هخامنشیان که تبادلات بین اقوام گوناگون بیشتر شد این نشان به ایونیه راه یافت. 

تناقضاتی درباره ریشه یونانی نشان

یکی از آشکارترین ترسیم‌هایی که از درفش کاویانی می‌بینیم و شباهت آشکاری به داستان‌های شاهنامه دارد، در سکه‌های حاکمان محلی پارس در دوران سلوکیان و اشکانی (فرترکه‌ها) است.

نکته قابل توجه آنکه این فرترکه‌ها در دوره‌ای علیه یونانیان قیام کردند. حتی سکه‌ای از یکی از آنها باقی مانده که با لباسی پارسی مشغول تنبیه یک یونانی است که به نظر می‌رسد پس از پیروزی بر یونانیان ضرب شده است.

اگر به راستی این فرترکه‌ها نشان درفش خود را از یونانیان گرفته بودند، در دورانی که یونانیان را دشمن می‌دانستند، به دنبال حذف نشان‌های یونانی بودند ولی چنین کاری را نکردند.

اینکه در سکه فرترکه‌ها آثاری مانند کعبه زرتشت دیده می‌شود نشان می‌دهند آنها تحت تاثیر فرهنگ و تمدن هخامنشیان بودند و درفش کاویان را با توجه به داستان‌های ایرانی و با توجه به هنری که از هخامنشیان به ارث برده بودند ترسیم کردند.

سخن پایانی

اینکه گفته شود درفش کاویانی ریشه در یونان باستان دارد قطعا اشتباه است. 

ما می‌توانیم درباره ریشه هنری ستاره‌هایی که در درفش‌ها ترسیم شدند پژوهش کنیم و در می‌یابیم چند هزار سال پیش از سکه ایونیه نشانی شبیه به اختر کاویان از تمدن های شهر سوخته و شوش به دست آمده است.

احتمال می‌رود نشان اختر کاویان در دوران شاهنشاهی بزرگ هخامنشی به ایونیه و جهان یونانی راه یافته باشد.

ایونیه نقش مهمی در آشنایی ایرانیان با یونانیان داشته است. به طوری که واژه «یونان» که تا به امروز برای آن ناحیه به کار می بریم از ایونیه آمده است. یونانیان خودشان واژه‌هایی مانند «هلاس» استفاده می کردند.

همین موضوع نشان می‌دهد ایرانیان با ایونیه ارتباط داشتند و وجود تبادلات فرهنگی طبیعی بوده است.