تاریخ و فرهنگ ایران زمین

آیا درفش کاویانی ریشه در یونان باستان دارد؟

با سپاس از حسین کیوانی

سکه‌هایی از منطقه ایونیه که از مناطق یونانی نشین دوران باستان بوده به دست آمده است که باعث شده برخی این برداشت را کنند که درفش کاویانی ریشه در یونان باستان دارد!

برگرفته از وبسایت رسمی موزه بریتانیا

اما سکه‌های ایونیه اتفاقا از نمونه‌های جدیدتر چنین نشان‌هایی هستند. پیش از آن در آثاری مربوط به شهر سوخته و شوش که برای هزاره‌های پیش از میلاد هستند چنین نشان‌هایی دیده می شود.

نشانی که در سکه ایونیه وجود دارد مربوط به سده ۶ پیش از میلاد است. در صورتی که نشان‌های شهر سوخته و شوش مربوط به هزاره‌های پیش از میلاد هستند.

نشان به جا مانده از شهر سوخته (تصویر برگرفته از: گنجی و عبدی، ۱۳۹۶: ص ۵۹. منبع اصلی: Tosi, 1983. figs 73-76)

 

طرحی شبیه به درفش کاویانی در کاسه‌ای از شوش (تصویر برگرفته از سلحشور، ۱۳۹۶: ص ۱۱۳. منبع اصلی: Carter, 1992: p 33)

 

طرحی شبیه به درفش کاویانی در کاسه‌ای از شوش (تصویر برگرفته از سلحشور، ۱۳۹۶: ص ۱۱۶. منبع اصلی: Carter, 1992: p 41)

 

نشانی شبیه به درفش کاویانی در مهر استوانه‌ای، ۲۲۰۰ - ۲۴۰۰ قبل از میلاد، به دست آمده در شوش، مجموعه محسن فروغی (تصویر برگرفته از: مصباح، ۱۳۹۶: ص ۴۷. ماخذ: پرادا ۱۳۸۳، ص ۷۵) 

معمولا این ادعاها در رسانه‌های ایران ستیز از جمله تجزیه‌طلبان و افراطی‌های به ظاهر مذهبی منتشر می‌شود و همراه با غرض ورزی است.

در یک نوشتار مفصل دیگر به ریشه‌های درفش کاویانی در هزاره‌های پیش از میلاد پرداختیم که پیشنهاد می‌کنیم حتما مطالعه کنید (نگاه کنید به: ریشه‌های درفش کاویانی در شهر سوخته و شوش)

در ادامه نشانی که در ایونیه به دست آمده را بیشتر بررسی می کنیم.

آیا در دوران هخامنشیان نشان اختر کاویان به ایونیه راه یافته است؟

همانطور که اشاره شد، چند هزار سال پیش از سکه ایونیه، نشان اختر کاویان در تمدن شهر سوخته و بعد ها شوش به دست آمده است.

اگر یک نشان در یک حوزه فرهنگی به کرات دیده شود، می‌توانیم بگوییم که آن نماد مربوط به آن فرهنگ است. ولی اگر به صورت محدود استفاده شده باشد احتمال می‌رود از فرهنگ‌های دیگر گرفته شده باشد.

در یونان چنین نمادی محدود است!‍ ولی از سوی دیگر در آثار ایران، بارها و بارها این نماد دیده شده است. 

تخمین موزه بریتانیا برای سکه‌های ایونیه سده ۶ پیش از میلاد است. یعنی احتمال می‌رود این سکه مربوط به دوران فرمانروایی هخامنشیان در آن ناحیه باشد.

نشان‌هایی شبیه به نشان‌هایی که اشاره شد (مربوط به شهر سوخته و شوش)، در آثار هنری هخامنشیان از جمله فرش پازیریک به دست آمده است.

نقشی که در فرش پازیریک ترسیم شده است

همچنین در نقش برجسته‌های سربازان هخامنشی هم نشانی مانند اختر کاویان دیده می شود:

این آثار نشان می دهد این نشان در دوران هخامنشیان رواج فراوانی داشته است.

فرضیاتی وجود دارد که احتمالا در درفش‌های مربعی شکل دوران هخامنشیان چنین نشانی وجود داشته است (نگاه کنید به: درفش کاویانی، کهن ترین درفش ملی ایران).

البته شاید این تاثیر پذیری هخامنشیان به واسطه تمدن های ماد و ایلام بوده است که هخامنشیان ارتباط تنگاتنگی با آنها داشتند.

به نظر می‌رسد در دوران فرمانروایی هخامنشیان که تبادلات بین اقوام گوناگون بیشتر شد این نشان به ایونیه راه یافت. 

تناقضاتی درباره ریشه یونانی نشان

یکی از آشکارترین ترسیم‌هایی که از درفش کاویانی می‌بینیم و شباهت آشکاری به داستان‌های شاهنامه دارد، در سکه‌های حاکمان محلی پارس در دوران سلوکیان و اشکانی (فرترکه‌ها) است.

درفشی که در یکی از سکه های فرترکه‌ها ترسیم شده است

نکته قابل توجه آنکه این فرترکه‌ها در دوره‌ای علیه یونانیان قیام کردند. حتی سکه‌ای از یکی از آنها باقی مانده که با لباسی پارسی مشغول تنبیه یک یونانی است که به نظر می‌رسد پس از پیروزی بر یونانیان ضرب شده است.

اگر به راستی این فرترکه‌ها نشان درفش خود را از یونانیان گرفته بودند، در دورانی که یونانیان را دشمن می‌دانستند، به دنبال حذف نشان‌های یونانی بودند ولی چنین کاری را نکردند.

اینکه در سکه فرترکه‌ها آثاری مانند کعبه زرتشت دیده می‌شود نشان می‌دهند آنها تحت تاثیر فرهنگ و تمدن هخامنشیان بودند و درفش کاویان را با توجه به داستان‌های ایرانی و با توجه به هنری که از هخامنشیان به ارث برده بودند ترسیم کردند.

سخن پایانی

اینکه گفته شود درفش کاویانی ریشه در یونان باستان دارد قطعا اشتباه است. 

ما می‌توانیم درباره ریشه هنری ستاره‌هایی که در درفش‌ها ترسیم شدند پژوهش کنیم و در می‌یابیم چند هزار سال پیش از سکه ایونیه نشانی شبیه به اختر کاویان از تمدن های شهر سوخته و شوش به دست آمده است.

احتمال می‌رود نشان اختر کاویان در دوران شاهنشاهی بزرگ هخامنشی به ایونیه و جهان یونانی راه یافته باشد.

ایونیه نقش مهمی در آشنایی ایرانیان با یونانیان داشته است. به طوری که واژه «یونان» که تا به امروز برای آن ناحیه به کار می بریم از ایونیه آمده است. یونانیان خودشان واژه‌هایی مانند «هلاس» استفاده می کردند.

همین موضوع نشان می‌دهد ایرانیان با ایونیه ارتباط داشتند و وجود تبادلات فرهنگی طبیعی بوده است.

کتابنامه:

- پرادا، ایدت (۱۳۸۳). هنر ایران باستان (تمدن‌های پیش از اسلام). ترجمه یوسف مجیدزاد. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

- سلحشور، علی اصغر (پاییز و زمستان ۱۳۹۶). «بررسی عناصر بصری و زیبایی شناسانه نقوش سفال‌های پیش از تاریخ ایران (با تمرکز بر دوره مس‌سنگی)» دوفصلنامه پژوهش هنر. س ۷، ش ۱۴. صص ۱۰۹ – ۱۲۰.

- گنجی، شادی؛ عبدی، کامیار (پاییز و زمستان ۱۳۹۶). «بررسی ساختار سیاسی - اجتماعی جامعه شهر سوخته در هزاره سوم پیش از میلاد». جامعه شناسی تاریخی، دوره ۹، شماره ۲. صص ۲۹ – ۶۴.

- مصباح، بیتا (بهمن ۱۳۹۶). «بنمایه‌های کهن اسطوره ضحاک در ایران براساس نقوش روی مهر دوره عیلامی (هزاره سوم قبل از میلاد)». باغ نظر، ش ۵۶. صص ۴۳ – ۵۶.

- Tosi, Maurizio, (1975). “A topographical and stratigraphical periplus of Shahr-i-Sokhta”. in Proceeding of the IVth annual symposium on archaeological research in Iran, pp. 130-58.

- Carter, E.; Hole, F.; Bahrani, Z.; Spycket, A. & Aruz, J. (1992). The Cemetery of Susa: An Interpretation; Susa I Pottery; Object of Bitumen and Terracotta; late Susa I Glyptic: Ritual Imagery; Practical Use. The Royal City of Susa: Ancient near Eastern Treasures in the Louvre. Harper, P.; Aruz, J. & Tallon, F. (Eds). Newyork: The Metropolitan Museum of Art.

تماس با نویسنده:


دیدگاه خود را از راه رایانامه با نویسنده در میان بگذارید:

دیدگاه‌ها


دیدگاه خود را در اینستاگرام در میان بگذارید:

خِرَدگان در تلگرام و اینستاگرام

خط میخی

نویسنده‌های پایگاه

آیا درفش کاویانی ریشه در یونان باستان دارد؟
به کار گیری یا روگرفت از نوشته‌های این پایگاه تنها پس از پذیرش قوانین پایگاه امکان پذیر است: قوانین پایگاه خِرَدگان
توسعه نرم افزاری: مجید خالقیان