کتاب استر

داستان استر یکی از قصه‌های مشهور یهودیان است که در قلمروی یک پادشاه ایرانی به نام «اخشورش» رخ می‌دهد که ادعا می‌شود این پادشاه خشایارشا است.

به طور کلی در این داستان زنی به نام استر با به خطر انداختن جان خود، یهودیان را از نسل کشی نجات می‌دهد. ابتدا پادشاه ایرانی تحت تاثیر شخصی به نام هامان اجازه قتل عام یهودیان را داد ولی بعدها حکم باطل شد. این ابطال با پادرمیانی همسر یهودی پادشاه یعنی استر در شرایطی که حضور این زن در برابر شاه شاید منجر به مرگ او می‌شد، صورت گرفت. نهایتا به جای قتل عام یهودیان، همه دشمنان یهودیان در قلمروی پادشاه که ۷۷ هزار تن بودند کشته شدند. با توجه به این قصه، یهودیان سالانه جشنی به نام پوریم برگزار می‌کنند.

این داستان از نظر تاریخی قابل اثبات نیست چرا که تقریبا با همه منابع تاریخی و آثار باستانی تضاد جدی دارد. کتاب استر حتی در طومارهای دریای مرده هم وجود ندارد و به نظر از اضافات جدیدتر به منابع یهودی است و در اصالت این داستان تردید جدی وجود دارد. برخی از پژوهشگران، این داستان را تحت تأثیر اسطوره‌های بابلی و ایلامی می‌دانند و از طرفی بعید نیست این داستان تحت تاثیر داستان‌های دختر فداکار در جهان ایرانی باشد. داستان استر را می‌توان از افسانه‌های تاریخی دانست و باید پذیرفت درون مایه ایران ستیزانه دارد.

از سوی دیگر در ایران، داستان‌های تحریف شده‌ای از این قصه رواج پیدا کرده است که بر خلاف موارد درج شده در منابع یهودیان می‌باشد. به طور خلاصه، اکثر این داستان‌های تحریف شده، بر کشته شدن اقوام بی‌گناه توسط یهودیان در سیزده‌به‌در تأکید دارند و تعداد کشته‌ها را تا ۵۰۰ هزار تن نقل می‌کنند. این گفته‌ها هیچ پایه و اساسی ندارد و آشکارا نشر اکاذیب است. سیزده‌به‌در هم ربطی به پوریم ندارد.

قطعا رویکرد افراطی به داستان استر پذیرفتنی نیست؛ جه از جانب یهودیان افراطی و چه از جانب یهودستیزان ایرانی و غیر ایرانی باشد. از طرفی جشن پوریم را هم نمی‌توان جشن انسانی و پاک دانست چرا که شادی، پایکوبی و شراب‌خواری به یاد اعدام و قتل عام هزاران تن (حتی اگر دشمنان و نظامیان باشند) چندان انسانی به حساب نمی‌آید.

سیزده‌به‌در نه نحس است و نه ربطی به یهودیان دارد. پوریم و داستان استر هم اساسا با آنچه افراطی‌های ایران و اسرائیل می‌گویند تفاوت آشکار دارد هرچند این داستان اصلا تاریخی نیست و یک افسانه است که درون مایه ایران ستیزانه دارد. وقتی به صورت ویژه درباره سیزدهم فروردین در منابع ایرانی جستجو می‌کنیم، اشاره به فرخندگی این روز شده است و هیچ اشاره‌ای به نخسی این روز نیست. یکی از فرضیه‌های معقول درباره جشن سیزده‌به‌در این است که ایرانیان پس از دوازده روز از نوروز که به یاد دوازده ماه از سال است، روز سیزدهم که روز فرخنده‌ای است به در و دشت و بوستان می‌روند و شادی می‌کنند و در حقیقت با این کار دوره جشن‌های نوروزی را به پایان می‌رسانند.

این روزها داستان جشن پوریم باعث بهره برداری‌های سیاسی و جناحی (چه خارج از ایران و چه داخل ایران) شده و صورت‌های متفاوت و اشتباهی از این داستان در فضای مجازی پراکنده شده است. داستان پوریم که گهگاهی با عنوان جشن ایرانی کشی یهودیان تبلیغ می‌شود دارای اشکالات اساسی تاریخی بوده و نمی‌توان آن را یک رویداد در تاریخ ایران نامید. ویژگی‌های اساطیری و افسانه‌ای این داستان در کنار حجم زیاد مغایرت‌های داده‌های این داستان با تاریخ مستند هخامنشیان باعث شده تا بسیاری از متخصصین آن را نه سندی تاریخی بلکه صرفا «رمان تاریخی» قلمداد کنند. در این میان حتی دایره المعارف جهانی یهود نیز این داستان را افسانه‌ای و دارای ویژگی‌های داستانی و رمانتیک خوانده است. از سویی مردم عادی و یهودیانی هستند که به پوریم به مثابه یک آیین دینی می‌نگرند و حتی شاید از اشتباه بودن داستان استر و مُردخای اطلاعی نداشته باشند و ممکن است اعتقادات دینی آنها نیز مانع از پذیرش اشتباه در کتاب مقدسشان شده است. از سوی دیگر گروهی تندرو در داخل ایران هستند که همان حرف‌های امثال نتانیاهو را تکرار می‌کنند و به گونه‌ای ماجرای پوریم را پوشش می‌دهند گویی حقیقتی خدشه ناپذیر و تاریخی است. به نظر می‌رسد عدم تعهد به تاریخ و تاریخ پژوهی وجه مشترک گروه‌های تندرو داخل ایران و حکومت اسرائیل باشد.