ملی شدن نفت

دکتر مصدق می‌گفت: «یعنی چه آقا! پس شمال حریم امنیت روس‌هاست و جنوب هم حریم امنیت انگلیس‌ها، غربش هم نمی‌دانم مال کجا، پس ما چه کاره‌ایم؟» دکتر مصدق طرح منع واگذاری امتیاز نفت را به مجلس تسلیم کرد و آن را فی المجلس از تصویب گذراند. دکتر مصدق در جلسه ۱۱ آذر ۱۳۲۳ هنگام شور در برنامه دولت مرتضی قلی بیات (سهام السلطان) نطقی ایراد کرد و ضمن مخالفت با دادن امتیاز به علت اینکه امتیاز دهنده قادر نیست در آخر مدت، صاحب امتیاز را از مؤسسات خارج کند و بر طبق امتیازی که داده مؤسسات نفتی خود را تصرف نماید، استخراج معادن نفت ایران، بخصوص نفت شمال را راسا به وسیله دولت و فروش آن را طبق قراردادی با نرخ بین المللی توصیه کرد…

دکتر مصدق گفته بود: «پاکستان می‌تواند نفت ایران را به قیمت ارزانتری بخرد». این به آن معنی نیست که نفت ایران رایگان در اختیار کشورهای اسلامی قرار می‌گیرد بلکه نشان از یک سیاست سنجیده در بازار رقابتی دارد. مصدق‌ستیزان گفته‌های مصدق درباره فروش نفت به کشورهای اسلامی را تحریف می‌کنند و از اصطلاح «نفت اسلامی» درباره ملی شدن صنعت نفت استفاده می‌کنند.

دلیل عمده‌ای که مصدق در زمان نخست وزیری حاضر نبود اختلافات را با انگلستان حل و فصل کند یکی هم این بود که بریتانیا اصرار داشت شرکت نفت به شکلی در ایران به فعالت خود ادامه دهد. مصدق با توجه به این امر به اقتصاد بدون نفت متوسل شد. مصدق گفته بود: «جنبه اخلاقی ملی کردن نفت از جنبه اقتصادیش مهم تر است.»