آیا تخت جمشید نیمه کاره است؟! (پاسخ به شایعات) - بخش دوم

آیا تخت جمشید ناتمام است؟! – بخش دوم | نویسنده: کوروش شهرکی | واپسین به روزرسانی: 17 شهریور 1397 |

پاسخ به فیلم تختگاه هیچکس و ادعای ناتمامی تخت جمشید:

نیمه کاره دانستن پـارسه (تخت جمشید) از ابتدا، ناشی از عدم توجه به باستان‌شناسی و فقط یک توهم توطئه است

پـارسه (تخت جمشید) آشکارا در دوران هخامنشیان مورد استفاده قرار می‌گرفته است

پارسه یا تخت جمشید یک ساختمان نیست، بلکه یک شهر بوده است . کاخ های هخامنشی نه تنها بر بالای صخره سنگی بلکه بر سطح دشت نیز ادامه داشته اند و نهایتا به خانه های مردم عادی منتهی میشده اند، از آنجایی که پارسه مجموعه ای از راه رو ها حیاط ها و خیابان هایی است که بخش های مختلف و کاخ های مختلف این میراث باستانی را از هم جدا میکند ناتمامی یک کاخ نمیتواند مانعی برای کارکرد دیگر ساختمان های پارسه باشد. دروازه ناتمام یکی از همین ساختمان های ناتمام است که در عملیاتی عمرانی در اواخر هخامنشی در حال ساخت بوده اما ناتمام مانده است.

در بخش یکم این مجموعه نوشتار ها به اشکال و حجاری های تخت جمشید اشاره کردیم، پارسه با وسعتی بیش از 125 هزار مترمربع دارای بیش از 3 هزار نقش برجسته میباشد. چنانکه از دید باستان شناسان بررسی کردیم برخی از این نقش برجسته ها دارای نواقصی جزئی میباشند. باستان شناسان و گزارش موزه بریتانیا نشان میدادند که این نواقص یک ایراد جزئی در طرح کلی پارسه بوده و به هیچ عنوان مانعی برای کارکرد تخت جمشید نبوده است. مطالعات دکتر الکساندر ناگل نشان داد حجاری های تخت جمشید با رنگ پوشانده شده اند و نواقص جزئی دیگر به چشم نمی آمدند. (تخت جمشید ناتمام ! )

در مرحله بعد به پلان مرکزی کاخ آپادانا اشاره کردیم که دارای نقش سربازان و یک کتیبه حجاری نشده بود، با بررسی های صورت گرفته این پلان مرکزی در اصل در این محل قرار نداشته و در زمان عملیات های عمرانی اردشیر سوم نقش اصلی این مکان که «بارعام شاهنشاه» را نشان میداد به خزانه منتقل شده و سربازان گارد شاهنشاهی به جای آن تراشیده شده است. این تغییرات اواخر هخامنشی بر روی نمای کاخ آپادانا و دروازه ناتمام شمال کاخ صد ستون نهایتا با جانشینی داریوش سوم و جنگ های او با اسکندر ناتمام ماند.

کاخ تچر در کنار آپادانا یکی از اولین ساختمان هایی بوده که بر روی صخره سنگی کوه مهر ساخته شده است، فیلم سازان تختگاه هیچکس تلاش کردند تا این کاخ را هم جعلی و ناتمام نشان دهند چنانکه شرح مفصل آن در بخش نخست این نوشتار آورده شد این ادعا ها به طور کل نادرست و آمیخته با توهم توطئه بوده است. 

در این نوشتار به بررسی ستون های تخت جمشید و ادعا های پورپیرار و هوادارانش پیرامون آن ها خواهیم پرداخت، همچنین نگاهی میکنیم به کف سازی تخت جمشید و ادعای فیلم تختگاه هیچکس مبنی بر عدم وجود کفسازی در تخت جمشید ، نهایتا نیز با اسناد و مدارک تحلیلی معمای آوار تخت جمشید را بازگو خواهیم نمود.

از آنجایی که این مجموعه نوشتار در ادامه یک دیگر نوشته شدند و پیوستگی محتوایی دارند لطفا ابتدا قسمت اول این مقاله را مطالعه نمایید:

آیا تخت جمشید نیمه کاره است؟! (پاسخ به شایعات) «بخش اول»

ستون های تخت جمشید (تخت جمشید ناتمام ! )

مجموعه فیلم های تختگاه هیچکس با محوریت تخت جمشید بر اساس کتاب «دوازده قرن سکوت» ناصر پورپیرار تهیه شده اند. باید گفت تمامی ادعا هایی که در مورد تخت جمشید در این فیلم شاهد هستیم در کتاب «دوازده قرن سکوت: بخش سوم ساسانیان» میتوان مطالعه نمود.

این کتاب علاوه بر آنکه نقش برجسته های تخت جمشید را ناتمام میخواند، ستون های پارسه را نیز ناکامل و نیمه تراش میداند. به عنوان مثال به تصویر زیر و توضیحات داده شده در مورد آن بنگرید:

عکس ستونی از دروازه ملل«پورپیرار، بی تا:ص258»

«در عکس فوق، قطعه ای از یک ستون واژگون شده در کاخ آپادانا را می­بینید که مشغول حمل و نقل آن اند. کار شیار اندازی این ستون در نقاط متعددی ، که با فلش نمایش داده شده نیمه تمام است. امروزه دیگر این تنه ستون نیمه تراش رسوا گر را در آپادانا نمی­بینیم، زیرا شاهد و گواهی­است بر اینکه حتی شیار اندازی ستون ها نیز ، در تالار آپادانا نیمه تمام بوده است!» (پورپیرار،بی تا:ص258)

از نظر باورمندان به ناتمامی پارسه این عکس سندی است بر اینکه حتی نیمه تمام ستون های آپادانا  بوده است و در نتیجه سقف هم نداشته است! (تخت جمشید ناتمام ! )

در نخستین برخورد گفته میشود که این ستون متعلق به کاخ آپادانا ، یعنی یکی از بزرگ ترین کاخ های پارسه میباشد ، در حالی که به هیچ عنوان اینچنین نیست، بلکه این قلمه ستون متعلق به دروازه ورودی پارسه یعنی «دروازه ملل» است. (تیلیا،1351:ص97)

حال که مکان درست این ستون را پیدا کردیم ، قدم بعدی آشنایی با منبع عکس است ، این تصویر برداشته شده از کتاب «بررسی و مرمت در تخت جمشید و سایر اماکن باستانی فارس» نوشته آن بریت تیلیا می­باشد. زیر نویس این عکس در کتاب تیلیا که توسط ناصر پورپیرار حذف گردیده، توضیح خواهد داد که چرا قسمت هایی از این ستون شیار اندازی ندارند.

تخت جمشید . دروازه خشایار شا. نخستین قطعه ستون از تکه سنگ های بسیاری ترکیب و با الحاق هائی از سنگ جدید مرمت گردیده و آماده است تا بر روی پایه ستون جنوب شرقی تعمیر شده و شال جدیدی که بجای شال مفقود برای آن ساخته شده گذاشته شود(تیلیا،1351:ص97)

چنانکه در زیر نویس علامت گذاری شده ، دکتر تیلیا توضیح دادند که برای مرمت این ستون از سنگ جدید استفاده شده است. در واقع قسمت های تراش نخورده همان سنگ جدیدی است که باستان شناسان برای مرمت به قلمه ستون افزوده اند، به این مرمت « آناستیلوز » گفته میشود.

چنان که در قوانین مرمت آثار تاریخی درج شده است، میتوان ستون های فروریخته را با چسباندن قطعات آن ها مرمت کرد و دوباره آن را برپا ساخت. در این روش فقط مجاز به ساخت عنصر اتصال دهنده هستیم (طبیبیان، 1391: ص 151). و اکثر قطعات موجود سنگ های اصلی خود بنا هستند.

لازم به ذکر است ساخت و جای گذاری سنگ جدید در بدنه ستون کاملا برای تامین ایستایی ستون لازم و ضروری می­باشد. (تیلیا، 1351: ص44 )

پس از مرمت این ستون در جایگاه اصلی خود در دروازه ملل قرار میگیرد:

دروازه ملل تخت جمشید پیش از خاکبرداری ها و مرمت ستون سوم و نمای امروزین دروازه ملل(اشمیت،1342:لوحه12)

برای مطالعه بیشتر در مورد آناستیلوز و مرمت ستون های پارسه بنگرید به:

باز سازی و مرمت آناستیلوز در تخت جمشید

به جز دروازه ناتمام که در بخش پیشین در مورد آن صحبت کردیم و دانستیم از جمله ساخته های اواخر هخامنشی است ، در هیچ یک از کاخ های پارسه ستون خام تراش و تمام نشده وجود ندارد ، با این حال فیلم تختگاه هیچکس با روشی مشابه با عکس دروازه ملل سایر ستون های کاخ های پارسه را نیز ناتمام میخواند.

به عنوان مثال بنگرید به توضیحات این فیلم در مورد ستون های کاخ تچر:

«تختگاه هیچکس: ورژن 2»

«-کاخ تچر- در حقیقت کار این کاخ به مرحله پایه ستون و ستون گذاری نرسیده، این در حالیه که جای پایه ستون ها در کف این کاخ مشخص شده» (تختگاه هیچکس، ورژن2:دقیقه 16تا 18)

ویا در مورد کاخ هدیش عکس و توضیحات زیر ارائه میشود:

کف کاخ هدیش تخت جمشید

«در تصویر بالا هم وضعیت کنونی هدیش را مشاهده می کنید، چنانکه واضح است این کاخ هم فاقد ستون است، کار ستون گذاری این کاخ در مراحل ابتدایی و مقدماتی بوده . یعنی جای ستون ها به صورت سنگ های دایره ای مشخص شده است . اما ستونی دیده نمیشود» (توضیحات وبلاگ های پورپیرار)

تختگاه هیچکس توضیحات مشابهی را هم در مورد ایوان جنوبی آپادانا ارائه میدهد ، در حالی که آپادانا اصلا ایوانی در جنوب نداشته که در جای خود بررسی خواهیم نمود.

فیلم سازان همراه پورپیرار بر این نکته اصرار دارند که چون ستون سنگی در دو کاخ فوق دیده نمی­شوند ، پس این کاخ ها به مرحله ستون گذاری نرسیده اند و ناتمام و غیر قابل استفاده اند.

نکته ای که سهوا ویا عمدا مورد بی توجهی قرار میگیرد این حقیقت است که کاخ های مورد اشاره اصلا ستون سنگی نداشته اند. (شهبازی،1389:ص148)، (نجف زاده اتابکی،1392:ص184) (تخت جمشید ناتمام ! )

در واقع اکثر کاخ های تخت جمشید از جمله ، خزانه ، کاخ بانوان ، هدیش ، کاخ مرکزی و… ستون های چوبی داشته اند. (شهبازی،1389:ص195و172)، (اشمیت ،1342:ص4 و 157 و253)

این تصور که تمام کاخ های پارسه را با ستون های سنگی ساخته اند اشتباه است، ستون های سنگی فقط در کاخ هایی به کار رفته که به تناسب ابعاد و ارتفاع نیازمند عنصری با استحکام بیشتر بوده است، پس به جای چوب در ساختمان هایی که ارتفاع بیشتر داشتند از سنگ استفاده شده و برعکس در کاخ های مسکونی همچون تچر ، هدیش و… از چوب ستون ساخته اند. ستون های سنگی را میتوان فقط در 3 ساختمان تخت جمشید مشاهده کرد «آپادانا»، «صد ستون» و «دروازه ملل».

به عنوان نمونه کاخ آپادانا را با تچر مقایسه کنید، آپادانا و ایوان هایش به مساحت 8100 متر مربع ارتفاعی نزدیک به 19 متر داشته است (شهبازی،1389:ص68) بنا بر این تمام ستون های این کاخ از سنگ ساخته شده اند، اما کاخ تچر فقط 6 متر ارتفاع دارد و تنها حدود 1200 متر مربع سقف داشته است (نجف زاده اتابکی،1392:ص184). طبیعی است که در کاخ کوچک و مسکونی همانند تچر از ستون های سنگی استفاده نشود چراکه نیازی به آن ها نبوده.

استفاده از ستون های چوبی در شهر پارسه معمول بوده است ، به عنوان مثال به عکس زیر که از کاخی در جنوب تخت جمشید برداشت شده توجه کنید.

ستون چوبی نیم سوخته تالار دو ستونی «عکس سمت چپ (تجویدی.1355:ص180) عکس سمت راست (تجویدی.1355:ص181)»

همانند عکس فوق ستون ها با هسته ای چوبی و پوشش تزئینی از گچ و رنگ ساخته میشده اند. در واقع این تکنولوژی آن روزگار بوده در بین النهرین باستان هم نمونه مشابه ستون های چوبی را میبینیم.

در یک جمع بندی کلی نه ستون خام و نیمه تراش در تخت جمشید وجود دارد و نه تمام کاخ های تخت جمشید ستون های سنگی داشته اند، نبود ستون های چوبی کاخ هایی مانند تچر و هدیش و…  با توجه به آتش سوزی پارسه و گذشت 25 قرن از ساخت تخت جمشید، کاملا طبیعی است.

آیا تخت جمشید کفسازی ندارد؟! (تخت جمشید ناتمام ! )

این فیلم بار ها و بار ها در مورد پوشش کف تخت جمشید سخن میگوید. از نظر تهیه کنندگان این فیلم تخت جمشید کف سازی ندارد لذا ناتمام و غیر قابل استفاده است. به این گزیده هایی از فیلم توجه کنید:

«-دروازه ملل- در آخر باید به کف این محوطه و کف سایر نقاط تخت جمشید هم توجه کرد، داخل محوطه کفسازی نشده و با توجه به اینکه این محوطه در حال ساخت بوده طبیعی به نظر میرسه» (تختگاه هیچکس، ورژن2:دقیقه30تا32)

«تختگاه هیچکس: ورژن 2»

«-صد ستون- اگر تمام کار های این کاخ رو تمام شده فرض کنیم، انوقت هخامنشیان دارای یک ویژگی منحصر به فرد دیگه هم خواهند شد ، و اون اینکه نه تنها خود پادشاهان هخامنشی بر روی خاک زندگی می­کردند، بلکه اون ها روی همین زمین خاکی مهمان دعوت میکردند، محوطه داخلی صد ستون حتی دارای نشانه کوچکی از کفسازی هم نیست» (تختگاه هیچکس، ورژن 2: دقیقه 1تا3)

اینچنین استدلال هایی را هم برای ناتمام نشان دادن کاخ هایی مانند تچر به کار گرفته اند.

آیا واقعا تخت جمشید کف نداشته و شاهان امپراتوری بر روی خاک زندگی میکردند؟ یا آنکه کفسازی پارسه آنطور که فیلم سازان انتظار دارند از سنگ ساخته نشده؟

کاوش های باستان شناسی پاسخ قاطعی به این پرسش ارائه میکنند. تمام سطح کاخ های پارسه از نوعی ملات سرخ رنگ و سبز مایل به خاکستری پوشش داده شده است (اشمیت، 1342: ص122)، (شهبازی، 1389: ص 148)، عنصر اصلی تشکیل دهنده این ملات گچ بوده است. به چند نمونه از این گزارش ها دقت کنید:

«سنگ های مسطح شده کوه کف اصلی این سالن ها را تشکیل داده که روی آن را با مخلوط گچ و مواد قرمز رنگ اندود می‌کرده اند» (سامی، 1389: ص 311).

کف سازی سرخ رنگ گچی تخت جمشید«زکاوت زاده،آبان 1388:ص203»

«دیوار ها با پوشش معمولی کاهگل به ضخامت سه تا پنج سانتی متر اندود شده و روی آن گچ خاکستری سبز رنگ (به ضخامت پنج میلیمتر) از همان نوع که در تمام دیوار های معمولی خزانه دیده میشود کشیده اند.گچ مالی مزبور تا پایین دیوار تقریبا ده سانتی متر زیر سطح کف اتاق ادامه دارد» (اشمیت، 1342: ص 252).

کف سرخ رنگ تخت جمشید«Nagel,2010:p93»

شاید برای کسانی که گزارش های باستان شناسی را نخوانده اند ، استفاده از نوعی ملات گچ کمی عجیب به نظر برسد ، در پاسارگاد دو کاخ مهم به نام های «کاخ بارعام» و «کاخ اختصاصی» وجود دارند که بسیار کوچک تر از کاخ های تخت جمشید هستند، کف این کاخ ها با توجه به اینکه بر روی خاک بکر و نرم ساخته شده اند یک فونداسیون سنگی و سپس روکش نهایی سنگی دارد. (تخت جمشید ناتمام ! )

تخت جمشید دارای شرایط متفاوتی میباشد ، پارسه بر روی صخره های سنگی ساخته شده ، وسعت این کاخ ها بسیار بزرگ تر از پاسارگاد میباشد و گاهی یک کاخ تا 8100 متر مربع زیربنا دارد، همچنین صخره ای که پارسه بر روی آن قرار گرفته صاف و یکدست نبوده که بتوان با تراش آن به یک سطح سنگی صاف دست یافت، بلکه برخی نقاط بالاتر و برخی نقاط پایین تر بوده که با تراش دادن برآمدگی های صخره و پر کردن فرورفتگی ها سطح صاف مورد نیاز تامین شده است، با توجه به وسعت پارسه و صخره ای بودن آن امکان کفسازی سنگی وجود نداشته است.

هخامنشیان با پوشش های آجری نیز آشنا بودند، از آجر برای پوشش دادن کف قسمت هایی از کاخ های تخت جمشید استفاده شده که در تماس با آب بوده است، به عنوان مثال کف کانال های آب را آجرفرش میکرده اند. 

کف آجرفرش شده آبراهه حیاط شماره17 و ایوان شماره18 خزانه (اشمیت، 1342: ص 147)

همان طور که گفتیم ، مقیاس بزرگ پروژه تخت جمشید مانع استفاده از کفپوش های سنگی می شده است، تصور کنید تراش و حمل سنگ برای کفسازی بیش از 24 هزار متر مربع در آن دوران به چه میزان دشوار بوده است ، استفاده از ملات برای پوشش کف علاوه بر سهولت کار سرعت را نیز بالا می­برده است. (زکاوت زاده، آبان 1388:ص172) استفاده از ملات برای کف در ساختمان سازی های هخامنشی معمول بوده است، به عنوان نمونه میتوان به کاخ هخامنشی واقع در برازجان بوشهر اشاره کرد:

در حفاری های سال 1384 کاخ چرخاب برازجان سه نوع ملات بدست آمد که 2 نمونه آن در ارتباط مستقیم با کف سازی بودند و یک نمونه که ملات گچ تشخیص داده شد. به طور پراکنده در جبهه جنوبی ایوان شرقی بدست آمد. (زکاوت زاده، آبان 1388:ص179)

«-ملات قرمز رنگ-این نمونه تخت آزمایش XRD قرار گرفت و نتایج تحلیلی ترکیبات متشکله آن منجر به شناسایی سه عنصر ژیپس (نوعی گچ) با فرمول شیمیایی 2H2O و CaSo4 . باسانیت (نوعی گچ) با فرمول شیمیایی 0.5H2O و کوارتز با فرمول شیمیایی SiO2 گردید. نتایج کامل آزمایش در نمودار زیر مشخص است» .(زکاوت زاده، آبان 1388:ص179)

نتایج آزمایشگاهی کف گچی در کاخ هخامنشی برازجان (زکاوت زاده، آبان 1388:ص180)

باران که 25 قرن بر روی این خرابه ها باریده است تا حد بسیار زیادی این کفسازی گچی را محو نموده است ، تنها نمونه های باقی مانده قطعاتی بسیار کوچک اند.

شسته شدن سطح گچی کاخ ها باعث نمایان شدن سنگ های تراش نخورده صخره و حاشیه های پایینی پایه ستون ها شده است. که در اصل به زیر کف­پوش ها میرفته است.

تختگاه هیچکس:

«تختگاه هیچکس: ورژن 2»

«اگر نگاهی به پایه ستون ها هم بی اندازیم می­بینیم که کار خود اون ها هم به طور کامل انجام نشده، به این پایه ستون نگاه کنید که هنوز تراش انتهایی پایه ستون کامل نیست» (تختگاه هیچکس، ورژن2:دقیقه 3تا4)

نادیده گرفتن کفسازی در این اظهار نظر ها نیز آشکارست. جناب زکاوت زاده در این مورد می­نویسد:

«قسمت هایی از کف کـاخ هـا کـه بـه صـورت کف­های سنگی نه چندان پاکتراشی هستند به صورت برجسته باقی مانده و این شبهه را ایجاد میکنـد که شاید کار کف سازی ناتمام مانده باشد. اما این نقاط برجسته در واقـع در زیـر سطح دوغاب یا ملات نهایی مدفون گشته و نمایان نمی­شده است» (زکاوت زاده،آبان 1388:ص172)

دکتر اشمیت نیز ضمن بحث در مورد ارتفاع ستون ها به این نکته اشاره دارند: (تخت جمشید ناتمام ! )

«این اندازه گیری شامل قسمت سفلای پایه ستون ها است که معمولا درون پوشش کف اتاق به عمق ده سانتی متر پنهان بود» (اشمیت، 1342:ص79).

نقشه یکی از ستون های اتاق 5 حرم سرا با خط نشانگر کف زمین(اشمیت، 1342: ص 245)

تمامی تخت جمشید به جز «دروازه ناتمام» دارای کف­سازی بوده است، این موضوع در تمام گزارش های باستان شناسی به چشم می­خورد، ناهمواری های سطحی نیز که در اثر از بین رفتن پوشش کف پدیدار شدند در هنگام آبادی پارسه به زیر این کف­پوش ها می­رفته است.

برای آگاهی بیشتر و همچنین مرور اسناد و مدارک دقیق تر بنگرید به:

کف پوش های تخت جمشید چه بوده است؟

تخت جمشید بنایی سنگی یا خشتی؟

تختگاه هیچکس گهگداری گوشه و کنایه هایی به بقایای خشتی ساختمان های تخت جمشید می­زند، و از یافت شدن دیوار خشتی در ساختمانی که به گفته آن ها سنگی است ابراز شگفتی میکند. به عنوان مثال به این گفتار دقت کنید: (تخت جمشید ناتمام ! )

«چهارمین ایوان آپادانا هیچوقت ساخته نشده، و هنوز به جای این ایوان یک ابنیه خشتی وجود داره، وجود این ابنیه های خشتی در دل یک مجموعه به ظاهر سنگی حاوی نکات بسیار مهمی هست» (تختگاه هیچکس، ورژن2:دقیقه7تا9)

«تختگاه هیچکس: ورژن 2»

«این دیوار های خشتی رو بعد ها از بین بردن… به نظر میرسه این کار برای نشون دادن اینکه اینجا بنایی یکپارچه از سنگ بوده اتفاق افتاده، و امروز تخت جمشید بنایی سنگی هست» (تختگاه هیچکس، ورژن2:دقیقه 20 تا 22)

با این توضیحات به نظر میرسد که از دیدگاه تختگاه هیچکس سازان، باستان شناسان دیوار های خشتی تخت جمشید را نابود کرده تا به مردم بگویند تخت جمشید بنایی سنگی است!

این توضیحات پای در تخیلات کارگردان و نویسنده این فیلم دارد و به صراحت میتوان آن را دروغ دانست، چراکه هیچگاه باستان شناسان نگفته اند که تخت جمشید بنایی یکپارچه از سنگ است. بلکه مکررا و به دفعات بسیار از خشتی بودن دیوار های تخت جمشید سخن گفته اند. به عنوان نمونه به این گزارش دقت کنید:

«بقیه بنا از خشت های قطور و محکمی بوده که از گل زرد ساخته بودند و این خشت ها از لحاظ استحکام با آجر برابری مینماید … خشت ها به همان اندازه آجر ها و 32×32×13 سانتی متر درازا و پهنا و کلفتی دارند.  آجر نیز در بنا به کار رفته ، منتها کمتر از خشت ها» (سامی،1389:ص88)

تمامی باستان شناسان به خشتی و گاهی آجری بودن دیوار های تخت جمشید اشاره داشته اند و حتی یک گزارش نمیتوان یافت که دیوار کاخ های پارسه را سنگی اعلام کرده باشد.

خشتی بودن دیوار های کاخ های تخت جمشید از زبان باستان شناسان(سامی،1389:ص88)،(شهبازی،1389:ص68)،(اشمیت،1342:ص78و72)

تخت جمشید هیچگاه تماما سنگی نبوده است، سنگ در ساخت برخی درگاه ها ویا ستون ها استفاده می شده است، از چوب برای سقف و ستون سازی و از خشت و آجر برای ساخت دیوار ها به طور فراوان استفاده شده است.

شاید در اینجا بتوان گفت که تخت جمشید در دوران خود بیشتر به بنایی خشتی شبیه بوده است تا سنگی. هیچ یک از باستان شناسان نیز تلاشی برای سنگی نشان دادن پارسه ننموده اند.

برای آگاهی بیشتر در مورد ساختار تخت جمشید و دیدگاه های اشتباه در مورد آن بنگرید به:

5 دیدگاه اشتباه در مورد پارسه (تخت جمشید) 

آوار در تخت جمشید (تخت جمشید ناتمام ! )

گرچه این فیلم خود بار ها و بار ها اعتراف میکند که دیوار های خشتی در پارسه دیده میشود ، اما در عین حال مدعی است که دیوار های پارسه هرگز ساخته نشده اند!

تختگاه هیچکس:

«تختگاه هیچکس: ورژن 2»

«اینطور که ادعا میشه آپادانا دیوار هایی به طول 20 متر در عرض 60 متر و به قطر 6 متر داشته، اگر چنین دیوار هایی تخریب میشد ، آوار حاصل از اون باید کل این مجموعه رو می­پوشوند، اما از تصاویری که قبل از خاکبرداری این بنا در دست هست، هیچگونه آواری در اینجا وجود نداره، و زمین کاملا مسطحه. در حقیقت این کاخ با همین وضعیت نیمه کاره باقی مونده» (تختگاه هیچکس، ورژن 2 : دقیقه 6تا8)

از نظر بصری این گفته میتواند به خوبی مخاطبینی که آشنایی کاملی با شرایط تخت جمشید ندارند را قانع کند، اما بگذارید در مورد این ادعا بیشتر صحبت کنیم . البته اعداد و ارقام اشتباه نیز در این بین  ارائه میشوند به عنوان مثال قطر دیوار های آپادانا 5.32 متر بوده و نه شش متر. (شهبازی،1389:ص68)

معمولا بنا های باستانی خشتی از زیر تپه ای از آوارشان پدید می آیند، به عنوان مثال شهر باستانی بابل را میتوان مثال زد ، شهر بابل در سطح دشت در کنار رود ساخته شده بود و ساختمان هایی عمدتا خشتی داشت که پس از تخریب به صورت تپه هایی در دشت دیده می­شد. (تخت جمشید ناتمام ! )

اما اگر ساختمان های شما بر روی سطح دشت ساخته نشده باشند چه؟ اگر ساختمان ها از سطح دشت فاصله داشته باشند همانند تخت جمشید که بر روی صخره ای به ارتفاع 14 متر بنا شده (شهبازی، 1389:ص68)، نمیتوان از تخریب دیوار های خشتی این مجموعه انتظار تشکیل تپه هایی از آوار را داشت.

تخت جمشید از سطح دشت 14 متر ارتفاع دارد

به همه این ها باید قرار گیری تخت جمشید در کوهپایه کوه مهر (رحمت) را نیز اضافه کرد. قطعا بدون توجه به شرایط محیطی نمیتوان در مورد آوار پارسه اظهار نظر کرد.

تخت جمشید در کوهپایه کوه مهر قرار گرفته است

باران های بهاره استان فارس را نیز باید در نظر داشت که هر ساله باعث آب گرفتگی مجموعه پارسه میشود .

آب گرفتگی های ناشی از بارندگی در پـارسه

قرار گیری پارسه در زیر کوه رحمت باعث شده تمام بارش هایی منطقه در سراشیبی این کوه تبدیل به سیلاب شود ، و جاری شدن 25 قرنه این آب انباشته به طرف تخت جمشید، بسیاری از آوار این مجموعه را شسته و به زیر صُفه سنگی ریخته است. دکتر هرتسفلد می نویسد:

«باد و برف و باران بیست و پنج سده گذشته دیوار ها را از بیخ و بن ویران ساخته است.گل و لای حاصل از خرابی دیوار ها پای صفه را انباشته است.»(هرتسفلد،1381:ص232)

از آنجایی که آپادانا دقیقا در لبه صُفه قرار داشته، شسته شدن آوار آن بیش از سایر کاخ ها نمود دارد، به طوری هرچقدر از سمت شرق (کوه) به سمت غرب (لبه صُفه) نزدیک تر می­شویم آوار و دیوار های کمتری وجود دارد و شسته شدگی به خوبی خود را نمایان می­سازد:

«در قسمت شرقی ارتفاع بقایای موجود دیوار ها از 1.50 متر تا 1.90 متر می­رسد ولی در منتهی­الیه غربی قسمت مورد کاوش، دیوار ها طوری ویران شده ، که ارتفاع آنها چند سانتی متر بیشتر نیست یا کلا از بین رفته است» (اشمیت، 1342:ص72)

دیوار های خشتی جنوب شرق آپادانا(اشمیت، 1342: ص 103)

آیا همین عکس و صدها عکس مشابه که دیوار های خشتی را در کاخ های هخامنشی نشان میدهند اثبات نمیکند که این ساختمان ها روزگاری دیوار داشته؟ یا آنکه فیلم بردار پس از 2500 سال به دنبال دیوار سالم 20 متری آپادانا میگردد؟! (تخت جمشید ناتمام ! )

بنا کنندگان پارسه از اثر ویرانگر سیلاب ها بر محوطه ای به وسعت 125 هزار متر مربع به خوبی آگاه بودند آنان در درجه اول برای مهار آب باران فرو ریخته بر روی حیاط ها و سقف کاخ ها مجموعه عظیمی از کانال های سنگی و لوله کشی های سفالی را تعبیه کرده بودند. دکتر اشمیت در این زمینه می‌نویسد:

«بنیاد گذار تخت جمشید و معماران وی به خوبی از اثر ویران کننده باران های زمستانی آگاه بودند.برای حفظ ابنیه آنجا که قسمت عمده آن ها از خشت ساخته شده بود شبکه مجاری فاضلاب تعبیه کردند تا آب خیابان ها و حیاط ها به سهولت بیرون رود و دیوار ها خراب نگردد… شبکه آب روی زیر زمینی از لحاظ عظمت عمل بسیار قابل ملاحظه ای است که در درجه اول برای حفاظت ابنیه و محل ساختمان ساخته شد»(اشمیت،1342:ص206)

کانال های آب زیر تخت جمشید(اشمیت، 1342: ص 201)

در روزگار آبادی تخت جمشید ، این شبکه آب رو ها به خندقی که در امتداد شرقی پارسه مابین کوه و صُفه ساخته شده بود متصل میشد تا سیلاب های کوه مهر به تخت جمشید وارد نشوند . دکتر شهبازی می­نویسد:

«بعد ها که این خندق پر شد، آب باران کوهستان قسمت اعظم برج و باروی شرقی را کند و به درون محوطه کاخ ها ریخت و آن ها را انباشت ،تا اینکه در هفتاد سال گذشته باستان شناسان این خاک ها را بیرون ریختند و چهره بنا را دوباره روشن ساختند.»(شهبازی،1389:ص33)

علاوه بر عوامل طبیعی همچون سیلاب های کوه مهر ، عوامل انسانی نیز در موضوع آوار پارسه دخیل هستند و بایستی مورد توجه قرار گیرد. تخت جمشید قبل از کاوش های باستان شناسی بار ها مورد حفاری های غیر مجاز فرمان روایان محلی ، جهانگردان خارجی و شاهان گذشته قرار گرفته است .

باوجودی که صد ستون در نزدیکی کوه جای میگیرد اما در عکس های قدیمی باز هم میتوان سطح این کاخ را مشاهده کرد:

آوار کاخ صد ستون در طول زمان از روی این کاخ کنار زده شده است(عکس از هرتسفلد)

کتیبه ای در درگاه کاخ تچر قرار دارد ، که در زمان قاجار بر روی سنگ های این کاخ کنده شده است، متن این کتیبه یکی از اسناد حفاری ها پیش از کاوش های باستان شناسی میباشد.

هو الله الباقی

در زمان دولت اعلی حضرت شاهنشاه صاحبقران ناصر الدین ­شاه قاجار خلد­الله ملکه عم مکرم شاهنشاه ایران، نواب حاجی معتمد­الدوله فرهاد میرزا دام اقباله به فرمانفرمایی فارس مامور شده. … در اواخر ربیع­الاول به تخت جمشید آمده حسب الامر اعلی­حضرت شاهنشاه چندین هزار عمله بر تخت گماشت، جایی که قرون بیشمار از خاک انباشته شده بود، برای تماشای مسافرین خارج و داخل پاک کردند. یکشنبه غره ربیع الثانی 1294 هجری (سامی، بهمن 1353:ص9)

کتیبه دوران قاجار بر درگاه تخت جمشید(نجف زاده اتابکی،1392: ص 206)

کتیبه ای دیگر نیز از زمان فتعلی شاه به جای مانده که ضمن شرح سفر عباس میرزا به تخت جمشید دستور شاهزاده را در مورد آوار پارسه را اینچنین می آورد:

«بعضی از نقوش حجاری و آثار که از مرور ایام و گردش اعوام در خاک پنهان شده ، امر فرمود پاک نموده نمودار کردند» (سامی، بهمن 1353:ص9)

فرصت الدوله شیرازی (1233-1299 خورشیدی) در مورد کاخ صد ستون می­نویسد:

«در فضای ایوان یکصد ستون بوده، همه از سنگ های سیاه بسیار صاف و براق و تمام آن بر زمین افتاده است، ولی پایه آن بر زمین نصب شده است، و مرتبا آشکار اند که میتوان آن ها را در آورد. تا دوازده سال قبل، ستون ها زیر خاک مخفی بوده مرحمت پناه شاهزاده معتمد الدوله فرهاد میرزا طاب ثراه آن جا رفته تا خاک را از روی ساق ستون ها بردارند و آنها را نمایش دادند» (طالبیان،1393:ص53)

این حفاری های پراکنده  پیش از قاجار ها نیز توسط شاهان دوران اسلامی انجام گرفته بود، و البته کاوش در تخت جمشید فقط منحصر به ایرانیان نمی ­شده است، بلکه جهانگردان اروپایی نیز از نبود قانون و نظارت بر پارسه کمال سود جویی را کرده و برای کشف عتیقه ویا بردن آثار سنگی از آنجا دست به حفاری زده اند. جیمز موریه می­نویسد:

«با دیدن بازمانده تندیس ها و حجاری هایی که از جا های اصلی و آغازین خود فرو افتاده و در پیرامون ویرانه ها به فراوانی پراکنده بود به خود تردید راه ندادم که از این بخش های فرو افتاده مناسب ترین را به انگلیس بفرستم» (طالبیان،1393:ص50)

همچنین وی در مورد کاوش هایش مینویسد:

«از دهکده های آن نزدیکی چند کارگر به مزد گرفته تا آنجا را بکنند.با شادی بسیار دیدم که یک رج دیگر از نقش ها درست و دست نخورده از زیر خاک نمایان شد» (طالبیان،1393:ص50)

در یک جمع بندی با توجه به شرایط پارسه ارتفاع از سطح دشت و قرار گیری در زیر کوه مهر اظهار نظر های فیلم در مورد آوار پارسه کاملا اشتباه است، یک نظر علمی بایستی همه عوامل را در نظر بگیرد در حالی که این فیلم تفاوتی میان ساختمانی که بر فراز صخره و در حاشیه کوه ساخته شده با ساختمانی که در سطح دشت پدید آمده است قائل نیست.

از سویی نکته همیشه فراموش شده این دسته فیلم ها و گفتمان ها غفلت از تاریخ معاصر تخت جمشید است ، گمان رایج اینست که باستان شناسان اولین بار در تخت جمشید کلنگ حفاری را زده اند ولی این دیدگاه اشتباه است ، حفاری در تخت جمشید قرن ها پیش از قاجار ها و باستان شناسان انجام گرفته است، و آوار برخی کاخ ها کنار زده شده.

ایوان های آپادانا (آپادانا چهار ایوان نداشته)

تختگاه هیچکس در اثبات ناتمام ماندن کاخ آپادانا از ایوان های این مجموعه سخن میگوید ، به کلیپ تختگاه هیچکس دقت کنید:

«تختگاه هیچکس: ورژن 1»

«اما چیزی که از همه مهم تره اینکه این محوطه دارای 4 ایوان در اطراف خودش بوده، که 3 تا از اون ها در حال ساخت بوده. ولی ایوان چهارم این محوطه هیچگاه ساخته نشده» (تختگاه هیچکس، ورژن1 :دقیقه 6تا8)

این ادعا در ورژن دوم این فیلم نیز برای بار دیگر تکرار شده است.حال تنها پرسشی که باقی میماند اینست که آیا آپادانا 4 ایوان داشته است؟

آپادانا هیچگاه 4 ایوان نداشته است ، اصولا آپادانا به ساختمانی گفته میشود که دارای سه ایوان باشد. این فیلم برای نشان دادن به اصطلاح ناتمامی آپادانا دست به جعل نقشه این کاخ زده است. بیایید ایوان جنوبی را که در نقشه فیلم با شماره 4 مشخص شده است در سایر نقشه های تخت جمشید مورد بررسی قرار دهیم.

نقشه کاخ آپادانا در گزارش های باستان شناسی(اشمیت،1342:ص68)،(رُف،1381:ص183)،(کُخ،1377:ص158)،(شهبازی،1389:ص63)

با یک مقایسه ساده میتوان دریافت که در نقشه ارائه شده در فیلم تختگاه هیچکس اتاق های خشتی که در تمام نقشه های باستان شناسی دیده میشود را حذف و به جای آن ستون ترسیم کردند تا به مخاطبی که تسلط کافی روی نقشه های تخت جمشید و کاخ آپادانا ندارد ، بقبولانند که اینجا ایوانی وجود داشته که ناتمام مانده است.

جالب اینجاست کسانی که خود مدام و مرتبا از جعل در اینجا و آنجای آثار باستانی ایران سخن میگویند خود دست به جعل نقشه کاخ آپادانا زده اند ، در ادامه فیلم بردار بر روی صفحاتی  سنگی زوم میکند که به نظر میرسد جای پایه ستون است ، گوینده این صفحات را مکان قرار گیری ستون های ایوان چهارم آپادانا عنوان میکند!!

«تختگاه هیچکس: ورژن 1»

«چهارمین ایوان آپادانا هیچگاه ساخته نشده، اگر از نزدیک به این محوطه نگاه کنیم، می­بینیم که جای ستون های این ایوان مشخص شده ولی هنوز معماران شروع به ساخت این ایوان نکردند، و کار در همین مرحله رها شده» (تختگاه هیچکس، ورژن 1: دقیقه 6تا8)

چنانکه ثابت شد ، کاخ آپادانا هیچگاه ایوان چهارمی نداشته است، اما اگر این کاخ ایوان چهارم ندارد ، پس جای پایه ستون هایی که در فیلم بر رویشان زوم میشود چیست؟

نقشه تخت جمشید ، مکان نمایی راهروی جنوب آپادانا(شهبازی،1389:ص265)

ستون هایی که در فیلم به نمایش در آمدند ستون های آپادانا نیستند بلکه متعلق به راهروی اتصالی میان آپادانا و کاخ های اطرافش می­باشد. اگر در نقشه فوق دقت کنید این راهرو کارش اتصال کاخ تچر ، کاخ G و کاخ سه دروازه به اتاق های جنوب آپادانا بوده است. در واقع شاه پس از پایان مراسم بارعام در آپادانا از طریق این اتاق ها و راهرو نشان داده شده میتوانسته به کاخ G ، کاخ مرکزی ویا کاخ تچر برود.

همانطور که در مورد ستون های تچر و هدیش و دیگر کاخ ها مفصلا توضیح دادیم ستون های این کاخ با توجه به جای پای ستون هایشان بسیار کوچکتر از ستون های 19 متری آپادانا بودند . این مشخص میکند راهرو مذکور ارتفاعی برابر با کاخ تچر داشته،مانند کاخ تچر و هدیش ستون ها چوبی بودند و از بین رفته اند.

جمع بندی بخش دوم:

این نوشتار صرفا در پاسخ به یک فیلم نیست ، ممکن است محتویات این فیلم به شکل های گوناگونی به صورت نوشتاری و غیره منتشر شده باشند، اما نکته مهم اینست که همه مواردی که ممکن است در نقد تخت جمشید گفته شود از کتاب و فیلم های ناصر پورپیرار بر می آیند و به اسم ها و عناوین گوناگون منتشر میشوند.

تلاش ها برای ناتمام معرفی کردن تخت جمشید علاوه بر نقوش آپادانا که در قسمت پیشین مورد بررسی قرار گرفت شامل ستون ها و کف سازی پارسه نیز میشوند. دیدگاه اشتباه رایج اینست که تخت جمشید مجموعه ای سنگی بوده در حالی که این حقیقت ندارد کاخ های تخت جمشید از خشت ، چوب و سنگ ساخته شده بودند. چون فیلم سازان این دیدگاه اشتباه که تخت جمشید بنایی یکپارچه از سنگ بوده را پذیرفته اند تصور مینمایند که کف سازی تخت جمشید نیز باید سنگی باشد ،هنگامی که به ستون های کاخ های تچر هدیش و… میرسند نیز تصور میکنند که اینجا ها هم باید ستون های سنگی داشته باشند! در حالی که اینطور نیست. هیچ باستان شناسی تمام ساختار پارسه را سنگی معرفی نکرده ، این دیدگاه اشتباه بیشتر از هنگامی آغاز شد که بازدیدکنندگان تخت جمشید بدون مطالعه نتایج باستان شناسی به پارسه رفته اند و بیش از همه ستون ها و درگاه های سنگی به جای مانده نظرشان را جلب نموده است. 

همین دیدگاه نادرست مردمی مورد پذیرش و استناد نویسنده ورژن اول و دوم تختگاه هیچکس قرار گرفته و تمامی اظهار نظر ها با این پیشینه انجام میشود که تخت جمشید بنایی سنگی هست ، حتی وقتی دیوار های خشتی آپادانا را رویت میکنند در شگفتی خویش فرو میروند و میگویند این دیوار های خشتی وسط بنای سنگی چه میکند!! در حالی که اکثر پارسه خشتی بوده.

وضعیت مشابهی را نیز در نتیجه گیری پیرامون آوار پارسه میبینیم ، نویسنده بدون در نظر گرفتن عوامل محیطی تخت جمشید، انتظاراتش مشابه یک بنای ساخته شده بر سطح دشت می باشد! در حالی که تخت جمشید بر روی صُفه سنگی و با اختلاف ارتفاع از زمین ساخته شده ، قرار گرفتن در مجاورت کوه مهر نیز باعث فرسایش و شسته شدن هرچه بیشتر سازه های خشتی پارسه بوده است.

پایان بخش دوم

ادامه این مقاله را در بخش سوم بخوانید:

آیاتخت جمشید نیمه کاره است؟ (بخش سوم)

پاسخ به شایعات بی اساس در مورد پاسارگاد:

آیا پاسارگاد جعلی است؟