سخنان پهلوانان یا فردوسی؟!

در هنگام گزینش ابیات شاهنامه، به اینکه از قول چه کسی گفته می‌شود توجه داشته باشیم

اثر زیبایی از استاد حجت الله شکیبا

بسیاری از ابیات شاهنامه که گزینش می‌شوند و گاهی از قول فردوسی بزرگ، نقل می‌شوند، در واقع سخنانی هستند که پهلوانان، پادشاهان و دیگر شخصیت‌های شاهنامه بیان می‌کنند. البته بدون شک هنرمندی فردوسی در این سخنان قابل توجه است اما گاهی هم از این سخنان سوء استفاده می‌شود.

فردوسی داستان‌ها را به زیبایی هر چه تمام‌تر به نظم در آورده است و سخنان شخصیت‌ها را نقل کرده است. با آنکه اکثر سخنان شخصیت‌ها نیکو است اما طبیعتاً داستان‌های فاخری که با تجربیات تاریخی و اجتماعی یک مردم آمیخته شده‌اند، به بدی‌ها و کاستی‌ها هم اشاره می‌کنند. برخی شخصیت‌ها خوب هستند و برخی دیگر بد. هر شخصیتی ممکن است اشتباه کند و از خِرَد دور شود و یا سخنی را بگوید که متناسب با شرایط خاصی گفته شده است.

اما این روزها گاهی می‌بینیم که عده ای ناشناس، سخنانی که سرداران یا پهلوانان (در شرایط خاص) گفته اند را گزینش می‌کنند و به فردوسی نسبت می‌دارند. حتی گاهی ابیاتی که از شاهنامه گزینش می‌شود در واقع از ابیات الحاقی است و بعید است که فردوسی آنها را به نظم در آورده باشد.

به هر حال بسیاری از سخنان شخصیت‌های شاهنامه قابل ستایش هستند و از خردمندی و آزادگی می‌گویند. خوب است هنگامی که ما به این ابیات اشاره می‌کنیم، به شخصیتی که آن سخن از زبان وی نقل شده است هم اشاره کنیم تا بیشتر و بیشتر به شاهنامه فردوسی، این اثر گرانقدر، وفا دار بمانیم. البته ابیاتی هم در شاهنامه وجود دارند که از زبان خود فردوسی نقل می‌شود، همانند ابیات نخستین که از خدا، خرد و آفرینش سخن می‌گویند.

در اینجا نگاره‌هایی را آماده کردیم که سخنانی از زبان شخصیت‌های شاهنامه را نقل می‌کنند.