ادبیات

مایه شگفتی است که در سروده‌های پارسی گویان که در پیوند با یلدا بودند، اندوه و رنج دیده می‌شود! این نکته نشان می‌دهد نگاه به شب یلدا در درازنای زمان با دگرگونی همراه بوده است. چرایی این نگاه به شب یلدا را باید در زندگانی پر رنج آن دوران جستجو کرد. بی گمان، سختی روزگار و شاید جور فرمانروایان ستمکار در این نگاه به جشن‌هایی که ریشه در دوران ایران باستان دارند، کارساز بوده است.

یکی از نمادهای اصلی شعر حافظ پیر مغان است. واژه‌هایی که برای این نماد انتخاب شده، یادآور آیین ایرانیان باستان است. در جهان شکوهمند عرفانی حافظ نمادهای زیبایی آفریده شدند که حافظ آنچه را پاک و زیبا می‌دانسته در قالب این نمادها بیان می کند. نمادهایی مانند دیر مغان و پیر مغان بسیار قابل توجه هستند‌. در جایی خیلی آشکار این علاقه را شرح می‌دهد: از آن به دیر مغانم عزیز می‌دارند ... که آتشی که نمیرد همیشه در دل ماست

اکثر شاعران برجسته که می‌شناسیم برای دوران پسا باستان (پس از اسلام) هستند. سوال آنجاست که آیا آنها به ناگه و بدون تاثیر پذیری از گذشته باستانی بالیده‌اند؟! آذرپاد مهراسپندان، بهزاد فرخ پیروز و سراینده خیم و خرد فرخ‌مرد از فرهیختگان ایران باستان هستند که آشکار است که آثار آنها بر ادبیات پسا باستان تاثیر گذاشته است.

نهم آذر که آذر روز نام دارد پیوسته با آذر (آتش) می‌باشد. روی هم رفته آتش نزد ایرانیان بسیار ارزشمند بوده و یکی از بن‌مایه‌های چهارگانه بوده است. ایرانیان باستان دیدگاه نیکی به آتش داشتند و همواره این پدیده شگفت انگیز هستی را ستایش می‌کردند. در ادامه سروده‌هایی درباره جشن آذر و آتش و رویکردهای مینوی به در سخنگان پارسی می‌آوریم…

این گفتگوی شورانگیز گوته با حافظ بسیار تاثیرگذار است و اندیشیدن به گفتگوی این بزرگان در بهشت بسیار جالب می‌نماید. چنین اندیشه‌ای باعث شد که ما در پایگاه خردگان به دنبال تصویر سازی از گفتگوی گوته و حافظ در بهشت باشیم. به گونه‌ای که حافظ شیرازی مشغول شعرخوانی برای گوته است و گوته مست از شعر حافظ و شراب آسمانی در کنار فرشتگان رقصان، شادمانی می‌کند.

در متون ادیان ابراهیمی درباره گناه آدم و حوا و نافرمانی آنها سخن به میان آمده است و بسیاری از نویسنده‌ها و شاعران، آدم و حوا را سرزنش کرده‌اند‌. اما هنرمندان و شاعران بزرگی هم بودند که چنین رویکردی نداشتند. از جمله در آثار حافظ شیرازی، رویکرد متفاوتی به این داستان دیده می‌شود.

در آثار شاعران پارسی گوی، بارها از بریدن گیسوان برای سوگواری یاد می‌شود. یکی از مشهورترین آنها سوگواری بانو فرنگیس برای همسر خوشنامش یعنی سیاوش است. همچنین حافظ هم بیتی در این باره دارد.

از دوران باستان در میان ایرانیان خردمند، اندیشه‌هایی بوده که در سخنگان پارسی دوران پس از اسلام نمود ویژه‌ای داشته است. می‌توان گفت گاه گاهی، پارسی گویان پس از اسلام به بهترین گونه اندیشه‌ها را بازگو کرده اند و نمی دانم آیا بهتر از سخنان و سروده های آنان می توان روشنگری کرد یا خیر؟! هنگامی که این سروده‌ها را می‌خوانیم شاید ناخودآگاه یادی از خردمندان ایران باستان کنیم.

جدا از جایگاه والای شاهنامه فردوسی در فرهنگ ایرانی، نباید کارایی شاهنامه فردوسی در پاسداری از ارزش‌های نیکو در گستره جهانی را فراموش کرد.

با این همه تحقیق که در احوال حافظ کرده اند، با این همه تفسیر که بر اشعارش نوشته اند، هنوز که می‌داند وقتی وی از عشق و شراب صحبت می‌کند مقصودش شوق و مستی اهل راز است یا شراب و شاهد شیراز؟ در شعر او همه چیز رنگ ابهام دارد و رنگ اسرار. اما تا وقتی که او را جز در این غزل‌ها نمی‌توان جست، در شناخت او این نقطه استفهام باقی خواهد بود.