29 آبان 1404نام بردن از این نشان با عنوان شیر و خورشید دقیق نیست چرا که در واقع یک ایزد نورانی (آناهیتا) ایستاده بر شیر است. حتی با مقایسه این نشان با نشان‌های پیشین در میان‌رودان، می‌توان گفت نقش خورشید یا ستاره از بالای ایزد حذف شده و خود ایزد نورانی شده است. مُهر هخامنشی یکی از کهن‌ترین نمونه‌های نورانی بودن پیکر است که بعدها در سنت مسیحی و اسلام هم بارها دیده شده است.
مُهری از دوران هخامنشیان به جای مانده که ایزدی نورانی را ایستاده بر شیر ترسیم کرده است.
این نشان این روزها بسیار مشهور شده است ولی در دوران هخامنشیان، نشان چندان فراگیری نبوده است و امروز فقط در یک مُهر هخامنشی به جا مانده است و همین موضوع نشان می‌دهد جایگاه میهنی نداشته است. نشان‌هایی مانند فروهر (اهورامزدا) در دوران هخامنشیان بسیار فراگیر بوده است.
شواهد نشان می‌دهند این ایزد باستانی آناهیتا است و یکی از شاهنشاهان هخامنشی (اردشیر دوم) در حال ستایش اوست.
برخی این نشان را مرتبط با نشان شیر و خورشید در پرچم ایران می‌دانند، در صورتی که نشان شیر و خورشید در هیچ کدام از درفش‌های ایران باستان جای نداشته است (1).
درست است که برای ما در روزگار امروز این نشان تداعی کننده شیر و خورشید است و شباهت زیادی به شیر و خورشید پرچم ایران تا پیش از سال ۱۳۵۷ دارد ولی آیا پدیدآورندگان باستانی هم قصد داشتند شیر و خورشید را ترسیم کنند؟!
شواهد نشان می‌دهد که پدیدآورندگان قصد داشتند آناهیتای نورانی را ترسیم کنند و حتی با مقایسه این نشان با نشان‌هایی که در میان‌رودان بوده است، به نظر نقش خورشید یا ستاره از بالای ایزد حذف شده است و خود ایزد نورانی شده است.
بنابراین نام بردن از این نشان با عنوان شیر و خورشید دقیق نیست و نشان آناهیتای نورانی ایستاده بر شیر دقیق‌تر است.
درباره اینکه کدام ایزد باستانی در این نشان ترسیم شده است، تا کنون فرضیه‌های گوناگونی مطرح شده است. ولی با توجه به کتیبه‌های هخامنشی می‌توان گفت آناهیتا ترسیم شده است.
در کتیبه‌های اردشیر دوم ستایش آناهیتا در کنار اهورامزدا دیده می‌شود و در این نشان هم یک ایزدبانو ترسیم شده است.
برخی این ایزد را میترا می‌دانند و از آنجایی که میترا با خورشید ارتباط تنگاتنگی دارد، این نشان را شیر و خورشید می‌نامند!
این در حالی است که این نشان نمی‌تواند ارتباطی با میترا داشته باشد چرا که در آثار ایران باستان، ایزد میترا به صورت مذکر ترسیم شده است (ن.ک: میترا در نقش برجسته تاق بستان). ولی در مهر هخامنشی مورد بحث، ایزد به صورت مونث ترسیم شده است. موهای بلند و صورت بدون مو یادآور دیگر مُهرهای هخامنشی است که در آن بانوان ترسیم شدند.
برای دانش بیشتر نگاه کنید به:
نقش‌های ایزد ایستاده بر شیر پیش از هخامنشیان نیز در تمدن‌های دیگر ترسیم شده‌اند؛ برای نمونه در آثار هیتی‌ها دیده شده است.
ولی نمونه کهن تر مربوط به بین النهرین است. اثری که در آن ایشتار ایستاده بر شیر است.
در بالای ایشتار نشانی دیده می‌شود که به نظر خورشید یا ستاره است. خورشید در این نشان می‌تواند به شمش، خدای خورشید اشاره داشته باشد که بر اساس اسطوره‌ها برادر ایشتار است.
ستاره ایشتر معمولا در کنار یک قرص خورشید (نماد برادر ایشتار «شمش») و هلال ماه (نماد پدر ایشتار «سین») دیده می‌شود.
ولی در مُهر هخامنشی، خورشید یا ستاره در بالا دیده نمی‌شود. از این بابت می‌توان گفت که آناهیتا که با آب در پیوند بوده است، به صورت نورانی ترسیم شده است.
گاهی تاثیرپذیری هخامنشیان از تمدن‌های دیگر با نوآوری همراه بوده است. هنر هخامنشی یک هنر تلفیقی است که از هنر اقوام گوناگون تاثیر پذیرفته است و با توجه به همین نوآوری‌ها، هویت خود را پیدا کرد.
به نظر می‌رسد نورانی شدن ایزد در مُهر هخامنشی هم بی پیوند با نوآوری‌ها نیست و یکی از کهن‌ترین نمونه‌های نورانی بودن ایزد است. روشی که بعدها در سنت مسیحی و اسلام هم بارها دیده شده است، به طوری که فرشتگان و پیامبران به صورت نورانی ترسیم شده‌اند.
پانویس:
