29 آبان 1404این نوشتار، از نوشتارهای ارسالی کاربران است
نوشتارهای ارسالی کاربران بر اساس پیمان‌نامه کاربری منتشر می‌شوند. نگاه کنید به:
شیر و خورشید در آثار تمدن‌هایی مانند مصر و میان‌رودان (بین‌النهرین) دیده شده است و در سکه‌ها و درفش‌های اقوام ترک و مغول جای داشته است. انسان باستانی زیبایی‌های طبیعت را می‌دیده است و از آنها الهام می‌گرفته است بنابراین نمی‌توان نشان شیر یا خورشید را ویژه تمدن ایران دانست چرا که نقش خورشید و شیر ریشه در طبیعت دارند و برای همین در تمدن‌های گوناگون مورد توجه قرار گرفتند.
نویسنده: امین ایمانی
در تمدن‌های باستانی نشان‌های شیر و خورشید بسیار دیده شده است چراکه انسان باستانی زیبایی‌های طبیعت را می‌دیده است و از آنها الهام می‌گرفته است.
شیر یا خورشید گاهی نماد یک خدا یا ایزد باستانی بوده است، گاهی نماد نگهبانان کاخ‌ها و گاهی نماد قدرت پادشاهان بوده است.
درباره نقش‌های خورشید و شیر در تمدن ایران به ویژه ایران پس از اسلام مانند درفش صفویان و آثار نجومی و طالع بینی بارها گفته شده است و همه ما درباره این نقش‌ها آگاهی داریم (1).
ولی نمی‌توان نشان شیر یا خورشید را ویژه تمدن ایران دانست چرا که ریشه در طبیعت دارند و برای همین در تمدن‌های گوناگون مورد توجه قرار گرفتند. شیر و خورشید در کنار هم در تمدن‌ها و اقوام گوناگون دیده شده است.
نشان‌هایی که ریشه در طبیعت دارند گاهی بدون تاثیرپذیری از تمدن‌های دیگر در یک تمدن شکل گرفتند. با این حال گاهی هنر تمدن‌ها بر دیگری تاثیر گذاشته است. مانند نشان‌ها بر روی سکه‌ها یا درفش‌ها تحت تاثیر دیگر اقوام بوده است ولی مردمانی که تاثیر پذیرفتند به آن تعابیر جدیدی دادند که متناسب با دین، فرهنگ و جغرافیای خودشان بود.
پیوند خدای باستانی آکِر (Aker) با شیرها در تمدن مصر بسیار مشهور است.
از دوره پادشاهی میانه (پادشاهی میانه در سال‌های ۲۰۵۵ تا ۱۶۵۰ پیش از میلاد) آکر به صورت یک جفت شیر دوقلو ظاهر شده است.
میان دو شیر نشانه هیروگلیفی «افق» (دو کوه به‌هم‌پیوسته) همراه با یک قرص خورشید قرار داده می‌شد و دو شیر پشت به پشت می‌نشستند.
این نشان یکی از کهن ترین نشان‌هاست که خورشید و شیر با یکدیگر مورد توجه قرار گرفتند.
نقش‌های شیر در میان‌رودان (بین‌النهرین) بسیار مشهور هستند و هنر میان‌رودان تاثیر قابل توجهی بر روی هنر هخامنشی و در نتیجه هنر جهان گذاشت. با این حال هنر میان‌رودان هم از تمدن‌های کهن‌تر فلات ایران تاثیر پذیرفته است.
جالب آنکه در آثاری از میان‌رودان، شیر و خورشید یا ستاره با هم دیده شده‌اند. نقشی که در آن ایشتار ایستاده بر شیر ترسیم شده، قابل توجه است؛ اثری با این ساختار پیش از آن در تمدن‌های فلات ایران دیده نشده است.
در بالای ایشتار نشانی دیده می‌شود که به نظر خورشید یا ستاره است در آثار مرتبط با خدایانی که با خورشید پیوند داشتند می‌آمده است. قرص دایره‌ای در این نشان می‌تواند به شمش، خدای خورشید اشاره داشته باشد.
ستاره ایشتر معمولا در کنار یک قرص خورشید (نماد برادر ایشتار «شمش») و هلال ماه (نماد پدر ایشتار «سین») دیده می‌شود.
به نظر می‌رسد این آثار میان رودان بر روی هیتی‌ها و هخامنشیان هم تاثیر گذاشته است ولی در مُهر ایستاده بر شیر هخامنشی، خورشید در بالا دیده نمی‌شود و به جای آن ایزد (آناهیتا) نورانی شده است.
نگاه کنید به:
«شیر و خورشید» یا «آناهیتا ایستاده بر شیر»؟
از کهن‌ترین سکه‌هایی که نشان «شیر و خورشید» در آن دیده می‌شود، سکه‌های سلجوقیان روم است.
خاندان ترک تبار سلجوقیان روم در نواحی آناتولی فرمانروایی می‌کردند و آن نواحی از دیرباز به روم مشهور بوده است.
سکه شیر و خورشید در زمان غیاث‌الدین کیخسرو دوم ضرب شد. خورشید روی این سکه‌ها چهره انسانی دارد و گفته می‌شود غیاث الدین کیخسرو، شیفته شاهزاده‌ای گرجی بوده و می‌خواسته تصویر او را روی سکه بزند. به پیشنهاد اطرافیان، برای رعایت ظاهر شرعی، چهره آن شاهزاده را به صورت خورشید و همراه تصویر شیر نقش کردند.
احتمالا این طرح بعدها باعث شهرت نماد شیر و خورشید به ویژه شیر و خورشیدی که خورشید آن چهره انسانی دارد، شد که ریشه در تمایلات شخصی شاه و شاید باورهای طالع‌بینی داشت.
شواهد نشان می‌دهند نخستین قومی که نشان شیر و خورشید را در درفش سپاهیانش جای داد، مغولان بودند.
این جای‌گیری بر روی درفش نکته مهمی است و باعث تاثیرگذاری بر روی درفش‌ها و پرچم‌های دیگر از جمله پرچم صفویان می‌شده است و نکته‌ای قابل توجه و متفاوت از نشان‌ها بر روی مُهرها، نقش برجسته‌ها و سکه‌ها است.
پرچم امپراتوری گورکانی که با مغولان پیوند داشتند هم شیر و خورشید بوده است.
پانویس:
۱- نگاه کنید به: شیر و خورشید، نشانی ملی یا مذهبی؟! و پرچم شیر و خورشید
