تاریخ و فرهنگ ایران زمین

آیا نشان جیرفت به شیر و خورشید مرتبط است؟!

یکی از نشان‌هایی که ادعا می‌شود به شیر و خورشید ربط دارد، نشانی بسیار کهن در جیرفت است.

در این نشان جانوری ترسیم شده است که به نظر شیر است. اما درباره اینکه خورشید در این نشان جای دارد یا خیر، نمی‌توان با قاطعیت سخن گفت.

حاشیه تزئینی اینچنینی در بسیاری از آثار دیده می شود و حتی احتمال می‌رود که این حاشیه از گل و گیاهان الهام گرفته شده باشد. سبک هنری و نقش این طرح هم بیشتر شبیه گیاهان است تا خورشید.

تصویر ۳: شیر بدون شمشیر در نشان به دست آمده از جیرفت. فرضیه‌هایی مطرح شده است که این نشان شیر و خورشید است ولی هیچ شواهد قطعی وجود ندارد که این نشان شیر و خورشید باشد. حاشیه تزئینی اینچنینی در بسیاری از آثار دیده می شود و حتی احتمال می رود که این حاشیه از گل و گیاهان الهام گرفته شده باشد نه خورشید (منبع تصویر: برگه وحید بهمن).

جدا از این موضوع باید بررسی کرد که چنین نشانی چقدر در تمدن‌های هزاره های پیش از میلاد و ایران باستان فراگیر بوده است؟! البته آثار فراوانی از نقش شیر دیده می‌شود که با حاشیه‌های تزئینی متفاوت ترسیم می‌شدند. نقش جیرفت هم یکی از نقش‌های شیر است که با حاشیه‌هایی تزیین شده است.

بنابراین نمی‌توان همه این نشان‌ها را به پرچم مورد علاقه سلطنت‌طلبان و سازمان مجاهدین خلق ربط داد.

گویا نخستین کسی که این فرضیه را مطرح کرده، شخصی است که با نام وحید بهمن شناخته می‌شود. در کارنامه او همکاری با رسانه‌های رسمی جمهوری اسلامی دیده می‌شود ولی با تغییر دیدگاه‌های سیاسی، گرایش قابل توجهی به خاندان پهلوی پیدا کرد.

البته روحیه میهن‌پرستی جناب وحید بهمن بسیار ستودنی است و پژوهش‌های ارزنده ایشان بر کسی پوشیده نیست. ولی متاسفانه تلاش زیادی توسط سلطنت طلبان و هواداران خاندان پهلوی صورت گرفته که درباره شیر و خورشید اغراق کنند.

بنابراین به نظر می‌رسد انگیزه‌های سیاسی برای مطرح کردن چنین فرضیه ای وجود داشته است و از نظر تاریخی می‌توان به چنین فرضیاتی انتقاد جدی کرد.

شیر و خورشید در تاریخ ایران بیشتر جنبه مذهبی و نجومی داشته است و فراگیری آن را باید در سده‌های پس از اسلام جستجو کرد‌ (ن.ک: شیر و شمشیر و خورشید نماد «اسد الله الغالب»). 

آن پرچمی که بسیاری از سلطنت طلبان و بسیاری از اعضای سازمان مجاهدین خلق بر روی آن اصرار می‌کنند که پرچم ملی و باستانی ایران است، شیر و شمشیر و خورشید است. اگر چند نشان محدود از ایران باستان به دست آمده که شبیه به شیر و خورشید هستند (مانند نشان «آناهیتا سوار بر شیر» و «شیر و ستاره») بدون شمشیر ترسیم شده اند. لازم به ذکر است که این نشان‌های محدود اصلا جنبه ملی نداشتند بلکه جنبه‌های نجومی و مذهبی داشتند.

پرچم سه رنگ با نشان شیر و خورشید ریشه در دوران قاجار دارد و دوران صفویان نقطه عطفی در شناساندن نشان شیر و خورشید و جای دادن آن بر روی پرچم ایران است. حتی آن نشانی که در سده‌های پس از اسلام مورد توجه قرار گرفت بدون شمشیر بوده است و در دوران قاجار شمشیر در دست شیر قرار دادند (ن.ک: پرچم شیر و خورشید، پرچم باستانی ایران نیست).

لازم به ذکر است که در نشان شیر و شمشیر و خورشید، خورشید در پشت شیر قرار گرفته و تفاوت فراوانی با نشان جیرفت دارد. شواهد نشان می‌دهند بیشترین تاثیر در فراگیری نشان شیر و خورشید را سکه غیاث الدین کیخسرو از سلاجقه روم داشته است. او نمادی از چهره معشوق خود که به نظرش مانند خورشید بود را در پشت شیر افزود.

تصویر ۴: سکه مربوط به غیاث الدین کیخسرو از سلاجقه روم که چهره معشوق خود که به نظرش مانند خورشید بود را در پشت شیر افزود.
سکه مربوط به غیاث الدین کیخسرو از سلاجقه روم که نمادی از چهره معشوق خود که به نظرش مانند خورشید بود را در پشت شیر افزود.

روی هم رفته فرضیه ربط دادن نقش جیرفت به نشان شیر و خورشید بیشتر با انگیزه‌های سیاسی برای پررنگ کردن پرچم دلخواه گروه‌های سیاسی است و از نظر تاریخی چندان اعتبار ندارد.

حتی برخی دست به جعل تصاویر زدند تا ریشه‌های باستانی شیر و خورشید را تقویت کنند. برای نمونه می‌توان به ادعای دروغین وجود نقش شیر و خورشید در تمدن ماد اشاره کرد! (۱).

ادعای وجود شیر و خورشید در تمدن ماد با یک تصویر جعلی
 تصویر جعلی که ادعا می شود مربوط به دوران مادهاست!
به کار گیری یا روگرفت از نوشته‌های این پایگاه تنها پس از پذیرش قوانین پایگاه امکان پذیر است: قوانین پایگاه خِرَدگان
توسعه نرم افزاری: مجید خالقیان
آیا نشان جیرفت به شیر و خورشید مرتبط است؟!