3 آذر 1404نشان شیر و خورشید نخستین بار در دوران صفویان وارد پرچم ایران شد. در دوران قاجار آشکارا رویکرد شیعی به نشان شیر و خورشید وجود داشته است و شمشیر به دست شیر افزوده شد. در سکهها، نوشته «اسد الله الغالب» (لقب امام علی) و «یا علی» دیده میشود. نشان شیر و شمشیر و خورشید محصول دوران قاجار است با توجه به سکهها و شواهد باید گفت که نشانی با تعابیر شیعی است.
نشان شیر و خورشید از نشانهای محبوب در تاریخ ایران به ویژه ایران پس از اسلام بوده است و هنوز هم در میان بسیاری از ایرانیان محبوب است. این نشان از دوران صفویه بیش از پیش مورد توجه قرار گرفت و در دوران قاجار شمشیر به دست شیر اضافه شد.
شواهد و سکههای دوران قاجار نمایان میسازند که رویکرد به این نشان یک رویکرد شیعی بوده است و تبدیل به نشان سلطنتی برای پادشاهان شیعه مذهب قاجار شد. در سکههای قاجاری کنار این نشان، شعار «اسدالله الغالب» و «یاعلی» قرار گرفت که روشن میسازد که این نشان نمادی از شیر خدا بوده است که لقب امام اول شیعیان است.
با بررسی تمدن های باستانی در مییابیم که نمیتوان نشان «شیر» یا «خورشید» را ویژه تمدن ایران دانست چرا که ریشه در طبیعت دارند و برای همین در تمدنهای گوناگون مورد توجه قرار گرفتند. شیر و خورشید در کنار هم در تمدنها و اقوام گوناگون دیده شده است.
برای دانش بیشتر نگاه کنید به:
شیر و خورشید در آثار تمدنهای باستانی و اقوام کهن
درباره تاریخچه «شیر» و «خورشید» و جنبههای نجومی و مذهبی در ایران باستان در نوشتارهای دیگر به صورت مفصل توضیح داده ایم.
نگاه کنید به:
شیر و خورشید، نشانی ملی یا مذهبی؟!
آیا پرچم شیر و خورشید باستانی است؟!
در این نوشتار به بررسی پیوند شیر و خورشید با امام اول شیعیان می پردازیم.
با آنکه نقش های شیر و خورشید از پیش از صفویان در ایران و سایر نفاط جهان دیده شده است ولی نشان شیر و خورشید به صورت فراگیر در ایران توسط صفویان مورد استفاده قرار گرفت و در هند هم توسط گورکانیان استفاده میشد (1).
شاید نتوان پی برد که در ابتدا صفویان شیر و خورشید را با چه رویکردی به کار میبردند! مواردی مانند طالع بینی یا محبوبیت این نشان قابل توجه است. ولی باید توجه داشت که حکومت صفوی یک حکومت متعصب شیعی بوده است. البته فراز و نشیبهایی در تعصب پادشاهان دیده میشود ولی در نمادها و شعارها همواره شیعه گرایی برجسته بوده است. بنابراین منطقی است که نشان شیر و خورشید را هم با رویکرد شیعی به پرچم ایران آورده باشند.
در دوران قاجار شواهد دقیق وجود دارد که رویکرد شیعی به نشان وجود داشته است و قطعا از پیش این تاثیر را پذیرفته بودند. در سکههایی که از دوران قاجار به دست آمده نشان شیر و خورشید بدون شمشیر دیده میشود که زیر آن نوشته شده: اسد الله الغالب که نشان دهنده رویکرد مذهبی به سلطنت است.
اسدالله در میان شیعیان به امام اول شیعیان یعنی علی بن ابی طالب اشاره دارد.
برخی از پژوهشگران این سکه را به سفارش دولت ایران میدانند و برخی دیگر آن را یک پیشکش از جانب دولت بریتانیا میدانند. ولی در هر صورت قطعا پیوندی میان این شعار و نشان شیر و خورشید وجود داشته است که کنار هم آمدند.
رویکرد مذهبی به نشان شیر و خورشید در سکههای دیگر نیز دیده میشود. این سکهها نشان میدهند که از همان آغاز دوره قاجار ـ که همچنان تحتتأثیر سنتهای پیشین بود ـ نگاه مذهبی به این نشان وجود داشته است.
بر روی قرص خورشیدِ سکه عبارت «یا محمد» و زیر نقش شیر «یا علی» دیده میشود. همین موضوع نشان میدهد که در این سکه، خورشید نماد پیامبر اسلام و شیر نماد امام اول شیعیان است.
نشانهایی که روی پرچمهای شیر و خورشید این روزها دیده میشود بیشترین شباهت به نشان قاجاری دارند. در دوران قاجار شمشیر به نشان شیر و خورشید افزوده شد.
درست مشخص نیست که شمشیر با چه رویکردی به نشان شیر و خورشید اضافه شد! ولی میدانیم مذهب در آن دوران بسیار با اهمیت بوده و اولویت داشته است.
به هر روی شیر با شمشیر قطعا یک پدیده جدید است که در پرچمهای اخیر ایران دیده شده است.
مدتی از دوره محمدرضا پهلوی، چند پرچم مورد استفاده قرار میگرفت. «پرچم ملی» یا «پرچم شهروندی» که فقط دارای سه قسمت مساوی به رنگ سبز، سفید و سرخ بود. «پرچم دولتی» که تنها تفاوت آن با پرچم ملی در نقش شیر و خورشید آن بود. همچنین پرچم های سلطنتی و نظامی هم استفاده میشدند که توضیح آن به درازا میکشد.
روی هم رفته درباره «شیر و شمشیر و خورشید» که محصول دوران قاجار است با توجه به سکهها و شواهد باید گفت که نشانی با تعابیر شیعی است. البته شیر و خورشید پیش از قاجار با تعابیر گوناگون در میان اقوام گوناگون استفاده میشده است.
وقتی این نشان را با اختر کاویانی و درفش کاویانی مقایسه میکنیم و جنبههای پر رنگ ملی و میهنی را در درفش کاویانی مییابیم، به راستی نام بردن از شیر و شمشیر و خورشید به عنوان یک نشان ملی بسیار دشوار میشود.
نگاه کنید به:
