حمله اعراب به ایران

منابع موثق تاریخی بارها از کشتار مردم بی‌گناه توسط سپاهیان خلفا در فتوحات نوشته‌اند. تجاوز و برده‌داری از کارهای رایج بوده است. منابعی مانند تاریخ طبری، آثارالباقیه، اخبار الطوال، الکامل، تاریخ بخارا، فتوح البلدان بلاذرى و... روایات فراوانی از کشتار گسترده ایرانیان توسط سپاهیان خلفا نوشته‌اند. در شهرها و مناطقی چون استخر، طمیسه، ری، شاپور، گرگان، سرخس، نهاوند، جلولا، سغد، بخارا، خوارزم و… کشتار و ستم‌های فراوانی رخ داده است.

تفاوت اعراب با مغول‌‌ها، تفاوت رفتار در دراز مدت و در دوران سلطه آنها بود. مغول‌ها بیشتر نابودی‌ها را هنگام یورش انجام دادند و در دراز مدت نابودی فراگیر نداشتند. دین مردمان، نزد اکثر مغولان اهمیت چندانی نداشت و آنچه برای‌شان در درجه‌ی نَخُستِ توجه بود، دریافت خراج و پاسداری از منافع بود.

بر اساس تاریخ طبری در سال ۲۲ هجری نعیم بن مقرن که از سرداران عمر بن خطاب بود، شهر باستانی ری را ویران کرد. در این ویرانگری گویا برخی از ایرانیان هم شریک بودند. آنها با همدستی با یورشگران قدرت را در ری به دست گرفتند.

پس از یورش خلفا، شهر باستانی استخر هیچگاه نتوانست جایگاه باستانی خود را بازیابد. هنگام فتح استخر در سال ۲۳ هجری، سپاهیان خلیفه کشتار وسیع انجام دادند و بازماندگان را جمع کردند و جزیه بر آنها تحمیل کردند. بعدها عبدالله بن عامر سوگند خورد که آنچنان از مردم استخر بکشد تا جوی خون به راه افتد. 

در بررسی یورش سپاهیان خلفا به ایران، منظور از صلح، توافق بر سر باج و جزیه دادن از سوی مردم بی دفاع شهرها به یورشگران بوده است! آنطور هم نبوده است که صرفا بحث جزیه مطرح باشد بلکه برخی اوقات سپاهیان خلفا مبالغ هنگفتی را می‌گرفتند تا از حمله دست بردارند. باید پذیرفت کشورگشایی‌های سپاهیان خلفا آنطور که تبلیغ می‌شود همیشه همراه با صلح و آشتی نبوده است بلکه جنایات فراوانی در این کشورگشایی‌ها رخ داده است.

علاوه بر نوشته‌های روشن منابع درباره کتاب‌سوزی، روایات فراوانی از ویرانی شهرها توسط سپاهیان خلفا وجود دارد. وقتی یک شهر به کلی ویران می‌شد،‌ کتاب‌هایش هم از بین می‌رفتند. به راستی کتابخانه سارویه، گنج شایگان و… چه شدند؟! ترجمه کتاب‌های ایرانی به زبان‌های دیگر مانند زبان سریانی باقی مانده ولی اصل پهلوی کتاب‌ها به دست ما نرسیده است. نابودی‌ها صرفا در وقت حمله سپاهیان خلفا نبود بلکه طی دهه‌ها در دوران سلطه خلفا بر ایران رخ داد.

کشور ایران تهاجم‌های بزرگی را به خود دیده است، از جمله آنها می‌توان به تهاجم بزرگ الکساندر مقدونی و تهاجم خلفا اشاره کرد. از این بابت طبیعی است که نام بسیاری از دانشمندان  از یاد برود. البته با توجه به فراگیری دانش و وجود دانشمندان زیاد، نام‌های زیادی از ایران باستان به جا مانده ولی آثار آنها ناقص و اندک به دست ما رسیده است. حتی می‌توان گفت یاد و خاطره بسیاری از دانشمندان ایران باستان محو شده است.

موضوعی که ابن خلدون درباره آن عبارت «و هم گویند» را می‌آورد، مربوط به دریافت علوم یونانیان از ایران باستان بوده و نه کتاب‌سوزی که به فرمان عمر بن خطاب انجام شده است! چرا که ابن خلدون پس از بیان روایت کتاب‌سوزی می‌نویسد: «....این است که علوم عقلی ایرانیان از میان رفت و چیزی از آنها به ما نرسید....». اگر ابن خلدون در این خصوص تردید داشت، اینچنین صریح نتیجه گیری نمی‌کرد.