نوروز

شواهد درباره ریشه نوروز در بین النهرین اندک است، از سوی دیگر شواهد قابل توجهی در دست داریم که از همان دوران هخامنشیان، اساطیر ایرانی و گاهشماری ایرانی در شکل گیری جشن ایرانی بهار که بعدها نوروز خوانده شد، تاثیر داشته است. به نظر می‌آید ایرانیان از دیرباز به دنبال یافتن روزی مناسب برای گرامیداشت پیروزی جم هورچهر بر یخبندان اهریمنی بودند. اینکه پس از پیروزی جمشید، یخبندان به پایان رسید و تازگی و سبزی به جهان آمد، یادآور پایان زمستان و آغاز بهار است بنابراین باید به دنبال زمان آغاز بهار می‌گشتند که همراه با پیروزی‌های اساطیری بود.

همه ساله بخت تو پیروز باد . همه روزگار تو نوروز باد… چه جشن با شکوهی است این جشن بهار که پس از گذشت هزاران سال همچنان با شکوهی درخور در میان مردمان جا دارد. یکی از کهن‌ترین جشن‌های ایرانی و شاید کهن‌ترین جشن این سرزمین که ریشه در زیست بوم ما دارد و در هر دوره‌ای هماهنگ با اندیشه‌ها و آیین‌های همان دوره در میان مردم جای داشته است. در این هزاران سال، سختی‌های فراوانی بر ایرانیان سربار شده‌اند. از یورش بیگانگان و فرمانروایی ستمگران گرفته تا بیماری های فراگیر و… . در این هزاران سال همواره واپسگرایان و بیگانه‌پرستان، بی‌مهری‌هایی به این آیین نیک ایرانی کرده‌اند تا انجا که برخی به دنبال نابودی این جشن بودند، ولی هیچگاه این جشن از میان نرفت چراکه سرشت زیبا دوست آدمی نمی‌خواسته آن را فراموش کند و همچنان با شکوهی جاودان در میان مردمان سرزمین‌های فراوان برگزار می‌شود. نوروز نمادی از پیروزی آدمی بر دشواری‌ها و اهریمنی‌هاست.

نوروز به خودی خود می‌تواند پاسخ دندان شکنی به یاوه‌سرایی‌ها باشد چرا که نشان دهنده علاقه و پایبندی ما به پژوهش‌های دانشورانه است نه خرافات! این جشن باستانی در لحظه اعتدال بهاری گرامی داشته می‌شود که لحظه‌ای اخترشناسانه است. وقتی چنین جشن دانشورانه‌ای وجود دارد، طبیعی است که پیروان خرافات که ترویج دهنده بی‌دانشی و بی‌خِرَدی هستند، از جشن خِرَدمندانه استقبال نمی‌کنند و به دنبال تخریب این جشن باستانی هستند.

از نظر اسطوره‌ای جشن نوروز با جمشید ارتباط دارد و جمشید در بسیاری از منابع تاریخی و ادبی ما به شکل یک پادشاه ترسیم و داستان‌های دلکشی هم درباره نوروز گفته شده است. در شاهنامه، آثارالباقیه و کتاب‌های دیگر، نوروز را به جمشید نسبت داده‌اند. شواهد نشان می‌دهند پیوند نوروز با جم هورچهر (جمشید) از دوران هخامنشیان مطرح بوده است. ایرانیان از دیرباز به دنبال یافتن روزی مناسب برای گرامیداشت پیروزی جم هورچهر بر یخبندان اهریمنی بودند که در اوستا از آن یاد شده است…

به راستی چه چیزی باعث ماندگاری جشن‌ها می‌شود؟! جشن‌های ایرانی همواره پیوند دهنده انسان با دو موضوع مهم یعنی «زیست بوم آدمی» و «حکمت ایرانی» بوده‌اند. اگر بخواهیم کارکرد جشن‌های ایرانی مانند نوروز و یلدا را بررسی کنیم، در می‌یابیم که در فرهنگ ما کارکرد و ویژگی‌های مثبت فراوان دارند. شب این جشن‌ها فرصتی برای گردهمایی و احوال پرسی خویشاوندان است. کارکردهای ملی این جشن‌ها در کنار همزیستی با طبیعت به ویژه طبیعت جغرافیایی که ما در آن زندگی می کنیم، قابل توجه است. ولی جشن‌های خارجی در میان ایرانیان هیچ کدام از این کارکردها را ندارند.

بررسی نقش برجسته‌های «نبرد شیر و گاو» و پیوند آن با آغاز بهار و نوروز

نقش برجسته‌هایی مانند نبرد شیر و گاو در مکان‌های مهم پارسه (تخت جمشید) ترسیم شده، نشان دهنده آیین ایرانی آغاز بهار و نوروز است. برداشت‌های اختر شناسی و پیوند این نقش با نوروز بسیار قابل توجه است چرا که یادآور پیکرهای آسمانی (صور فلکی) شیر و گاو می‌باشد. گزارش‌های بسیاری گویای حضور مغان ایرانی در بابل است و آنچنانکه می‌دانیم کارهای اخترشناسی و گاهشماری در دست روحانیون بوده است. گویی نقش پیروزی شیر بر گاو از نظر گاهشماری اشاره به زمان یک رویداد اسطوره‌ای (احتمالا پیروزی جمشید بر یخبندان اهریمنی) داشته است…

هنوز بازمانده‌هایی که نشان از پیک‌های نوروزی دارند مشاهده می‌کنیم. برای مثال در تهران بیشتر این افراد را که با لباس‌های سرخ رنگ و صورت سیاه و با صدای زمخت و دایره و دنبکشان علیرغم همه سختی‌ها و مشکلاتی که امروزه بر گرده ما سنگینی می‌کند خنده را بر لب ما می‌نشانند، با نام حاجی فیروز می‌شناسیم. در ارومیه این پیک‌ها را «تکم گردان» می‌گویند که از طبقه پایین جامعه می‌باشند و با در دست داشتن عروسک تکه در کوی و بازار اشعاری متناسب با نوروز می‌خواند و آمدن عید را خبر می‌دهد.

در بن‌مایه‌های کهن سخن از هفت روییدنی آمده است و بی گمان سفره هفت سین ریشه در همان آیین دارد. آشکارترین اشاره به ریشه سفره هفت سین را در آثارالباقیه ابوریحان بیرونی می‌توان یافت. داستانی که از نوشته‌های زادویه می‌آورد و درباره پیروزی جمشید بر اهریمن است. در این داستان ذکر می‌شود پس از پیروزی جمشید بر اهریمن، ایرانیان هفت روییدنی در هفت استوانه می‌کارند. این داستان یادآور بخش اساطیری اوستا و داستان نبرد جم هورچهر با اهریمن می‌باشد هرچند نا همگونی‌هایی دارند.