پیک‌های نوروزی

نویسنده: پوریا فضیلت

در آیین‌ها و مراسم کهن نوروزی ایرانیان، به پیک‌های نوروزی که اکنون به سفیران فراموش شده فرهنگ بی شباهت نیستند اشاره شده است. پیک‌های نوروزی کسانی هستند که در سراسر ایران آمدن جشن را قبل از آغاز نوروز با اجرای مراسم خاصی نوید می‌دادند. بسته به نوع آداب و رسوم هر شهر و دیاری نحوه اجرای این مراسم و حتی نام این پیک‌های نوروزی فرق می‌کرده است.

گرچه به مرور زمان تغییراتی در این پیک‌ها رخ داده است اما هنوز بازمانده‌هایی که نشان از پیک‌های نوروزی دارند مشاهده می‌کنیم. برای مثال در تهران بیشتر این افراد را که با لباس‌های سرخ رنگ و صورت سیاه و با صدای زمخت و دایره و دنبکشان علیرغم همه سختی‌ها و مشکلاتی که امروزه بر گرده ما سنگینی می‌کند خنده را بر لب ما می‌نشانند، با نام حاجی فیروز می‌شناسیم. البته حاجی فیروزها همه جا هستند اما بیشتر در تهران حاجی فیروزها را دیده ایم که با خواندن اشعار معروف، آمدن عید را نوید می‌دهند. دیگر پیک‌های نوروزی در مازندران، اردبیل و سبلان با نام »نوروزی خوان« معروف هستند.

در ارومیه این پیک‌ها را «تکم گردان» می‌گویند. تکه (تکه + م = تکم) به معنی بز است و تکم گردان که از طبقه پایین جامعه می‌باشد با در دست داشتن عروسک تکه در کوی و بازار اشعاری متناسب با نوروز می‌خواند و آمدن عید را خبر می‌دهد. بچه‌ها هم به دنبال وی راه افتاده و اشعار او را زمزه می‌کنند. تکم گردان به جلوی هر خانه که برسد کدبانوی خانه در منزل را باز کرده و مقداری برنج، گندم، غلات و…. را به تکم گردان می‌دهد.

باید توجه داشت که این آیین تکم گردان‌ها صرفا اجرای یک مراسم آیینی نیست بلکه در پس آن ابعاد مختلف فرهنگی وجود دارد. نخست اینکه تکم گردان‌ها با این کار خود که هر سال صورت می‌گیرد، باعث ترویج و حفظ فرهنگ به صورت سینه به سینه می‌شوند. اهمیت نقل سینه به سینه آیین‌های فرهنگ ایرانی انکار ناپذیر است. رسم و رسوماتی که پشتوانه و سرمایه فرهنگی مملکت ما هستند، همراه با داستان‌ها و روایت‌ها و در اکثر مواقع با آوازها و تصنیف‌هایی برآمده از گوشه‌های ناب اصیل ایرانی باعث تداوم هرچه بیشتر آن برای نسل بعد می‌شوند. بچه‌ها و بزرگترها با تکرار شعرهای تکم گردان‌ها که علاوه بر مناسبت با عید نوروز مضمون کشاورزی و دامپروری را در خود دارند باعث تثبیت آن در حافظه مردم می‌شوند. دوم اینکه زمانی که کدبانوی خانه برنج، گندم، غلات و… را به تکم گردان‌ها می‌دهد در واقع کمک به هم نوع را همراه با حفظ عزت نفس تکم گردان‌ها که به تعلق آنها به طبقه پایین اشاره شد، ترویج می‌کنند. سوم آنکه علاوه بر اینکه اشعار تکم گردان‌ها در ارتباط با دامپروری و کشاورزی هستند آنچه که به تکم گردان‌ها داده می‌شود هم از محصولات کشاورزی و دامپروری هستند؛ کشاورزی و دامپروری که به بخش مهمی از خلق و خوی ایرانیان تبدیل شده بود و با انتقال از پدر به پسر باعث انتقال و حفظ آن برای نسل‌های بعد می‌شدند. جالب آنکه زرتشت پایه بسیاری از سخن‌های خویش را بر مبنای این دو گذاشت و همین دو کار ارزشمند به نمادی از پایه تمدن ایرانی مبدل شدند.

اما چه بی نشاط بهاری است که بی رخ تو رسید! بسیاری از آداب و رسوم که پیک‌های نوروزی هم بخش مهمی از آنها را تشکیل می‌دهند امروزه به علت رشد و توسعه تکنولوژی و فضاهای مجازی در حال کم رنگ شدن هستند. این در حالی است که رشد و توسعه فرهنگ هر ملتی همتی والا می‌طلبد تا کام نسل‌های بعدی را در سایه رشد و شکوفایی آن شیرین کند.