شکنجه پتیساکاس توسط کوروش! (پاسخ به شایعات) | نویسنده: کوروش-شهرکی | واپسین به روزرسانی: 22 فروردین 1397 |
«پاسخ به ادعای قتل پیتساکاس توسط کوروش»
نویسنده: کوروش-شهرکی
دروغ پردازی و تحریف تاریخ ایران باستان این روز ها رونق بسیاری در فضای مجازی پیدا کرده است، گویی نان و آب برخی در تولید و انتشار مطالب نادرست و سطحی درباره تاریخ ایران است.
اکثر این مطالب تحریفی نیز مربوط به دوران هخامنشیان و مخصوصا اعمال و رفتار کوروش است.
در یکی از همین تحریفات در عکس نوشته ای ادعا میشود که کوروش با کندن پوست و کور کردن چشمان یکی از پیشکاران خود او را کشته است. و منبع چنین سخنی را تاریخ کتزیاس عنوان میکند. متن این شایعه بدین شکل است:
«کوروش چشمان پتیساکاس را از حدقه در آورد و پوستش را زنده زنده کند و به صلیب کشید. پیتساکاس پیشکار کوروش بود»
پاسخ به این اتهام زنی به کوروش را به دو بخش تقسیم میکنیم.
–نخست بدون توجه به صحت یا عدم صحت این ادعا به بررسی داستان عنوان شده در تاریخ کتزیاس خواهیم پرداخت
–در بخش دوم صحت و اعتبار این داستان را با توجه به اسناد دیگر مورد پژوهش قرار خواهیم داد.
بخش نخست: بررسی داستان کتزیاس
طبق آنچه در تاریخ کتزیاس آمده کوروش پته زاکاس از پیشکاران مورد اعتمادش را به ایران گسیل میدارد تا آستیاگ آخرین پادشاه ماد را برای دیدار کوروش و دخترش آمیتیس به لیدی (غرب ترکیه کنونی) ببرد.
اما پته زاکاس از این فرمان سرپیچی کرده و به سفارش فردی به اسم اویباراس او آستیاگ را در بیابان رها میکند تا از تشنگی و گرسنگی بمیرد.
زمانی که این راز فاش میشود، دختر آستیاگ از کوروش تقاضا میکند تا بگذارد او انتقام مرگ پدرش را از پته زاکاس بگیرد. (کتزیاس،1380:ص35)
از داستان کتزیاس اینچنین برمی آید که مرگ پته زاکاس در واقع قصاص قتل آستیاگ بود، آن هم نه توسط کوروش بلکه توسط دختر آستیاگ اتفاق می افتد.
بخش دوم: صحت داستان مرگ پته زاکاس
منابع تاریخی پیرامون سرنوشت آخرین پادشاه ماد بیشتر در روایات گزنفون و هرودوت و کتزیاس بازتاب پیدا کرده است، از این میان روایات هرودوت بیش از همه با کتیبه ها و اسناد تاریخی هماهنگی دارد، ایلیا گرشویچ در این مورد مینویسد:
«ما باید طبق معمول هرودوت را بر دیگران ترجیح دهیم، اگر فقط به این علت هم باشد که تاریخ ماد او دسته کم در مهم ترین ویژگی هایش با منابع مستقل تایید میشود، هرچند که نام هایی برمی شمارد که واقعا در ماد وجود داشته اند، و از آن نام ها سلسله ای میسازد که کاملا خیالی و شگفت می نماید. هدف اصلی کتزیاس واژگون نشان دادن واقعیت هایی بوده که هرودوت ارائه داده بود»، (گرشویچ،1390:ص233)
شاید برخی تصور کنند که این ارجاع به تاریخ هرودوت انتخابی گزینشی و مطلوب خواست نویسنده باشد ، اما همانطور که گرشویچ اشاره کرد بر خلاف تاریخ کتزیاس مهم ترین موضوعات تاریخ هرودوت حداقل در مورد اتفاقات اواخر آستیاگ با منابع مستقل همخوانی دارد.
به عنوان نمونه کتزیاس کوروش را راهزن دانسته و هرگونه انتساب او را به خاندان شاهی انکار میکند (کتزیاس،1380:ص25) این در حالی است که هرودوت و گزنفون هردو از تعلق کوروش به خاندان شاهی بسیار سخن گفته اند (هرودوت،کتاب یکم، بند 107تا 130)، (گزنفون، دَرِ دوم از دفتر یکم بند 1) نه تنها تواریخ یونانی عکس ادعای کتزیاس را در این مورد ثابت میکند بلکه کوروش نیز در منشورش خود و اسلافش را از خاندان شاهی خوانده است (منشور کوروش، بند 20و21) در کتیبه بیستون نیز کوروش و شجره او شاه معرفی میشود (شارپ،1388:ص35) .
کتزیاس همچنین مدعی است آستیاگ مدت طولانی با کوروش جنگید و سر انجام کوروش با تهدید به شکنجه خوانواده آستیاگ موفق به دستگیری او شده است.(کتزیاس،1380:ص19) این موضوع نیز نادرست است چراکه یک کتیبه باستانی معاصر دوران کوروش به نام «رویداد نامه نبونئید» صراحتا می نویسد:
«ایشتومگو (تلفظ بابلی آستیاگ) سپاهش را فراخواند و برای رویارویی با کوروش، شاه انشان، پیش رفت تا با او رو به رو شود. سپاهیان ایشتومگو بر او شوریدند و او را دست بسته به کوروش سپاردند» (ارفعی،1389:ص12و13)
هرودوت نیز روایتی از شورش سپاهیان خود آستیاگ علیه او ارائه میکند. (هرودوت، کتاب یکم،بند 127) بنا بر این تهدید به شکنجه خوانواده آستیاگ توسط کوروش صحت تاریخی ندارد چراکه خود سپاهیان ماد آستیاگ را به کوروش تحویل دادند.
این مغایرت ها نشان میدهد که حداقل در مورد اتفاقات اواخر آستیاگ روایات هرودوت صحیح تر و قابل اعتماد تر هستند.
طبق داستان روایت شده کتزیاس مرگ پته زاکاس در انتقام قتل آستیاگ بوده است، اما جالب است بدانید در تاریخ هرودوت از قتل آستیاگ هیچ سخنی به میان نمی آید، هرودوت پایان زندگی آستیاگ را اینچنین روایت میکند:
«کوروش در مورد آستیاگ هیچ بدی نکرد و او را تا پایان عمر در دربار خود نگاهداشت» (هرودوت، 1389:ص162،جلد 1)
از تاریخ هرودوت به نظر میرسد که آستیاگ مرگی طبیعی داشته است، در نتیجه ماجرای قتل آستیاگ و به دنبال آن اعدام پته زاکاس صحت تاریخی ندارد.
نکته قابل ذکر دیگر اینست که نام این پیشکار کوروش که کتزیاس او را مورد اطمینان وی خطاب میکند و به او مسئولیتی مهم میدهد در هیچ تاریخ دیگری وجود ندارد. (کتزیاس،1380:ص35-پانویس)
پایان سخن
از بررسی منابع تاریخی و تحلیل آورده های کتزیاس میتوان این نتیجه را گرفت که روایت اعدام پته زاکاس صحت تاریخی ندارد ، متاسفانه برخی با انتشار بدون تحلیل منابع تاریخی سعی در تخریب چهره کوروش دارند، این در حالی است که گفته هر مورخ و تاریخ نویسی میتواند اشتباه باشد، محققین حوزه تاریخ هیچگاه تمام یک کتاب را رد یا تایید نمیکنند ممکن است بخش هایی از یک کتاب درست و بخش هایی از آن نادرست باشد همانطور که بخش هایی از تاریخ هرودوت و کتزیاس و… ممکن است نادرست باشد.
اشتراک منابع در امر تاریخ پژوهی از اهمیت بالایی برخوردار است ، موضوعی که در چندین منبع تاریخی همانند هم و یا نزدیک به هم آورده شده است مورد تایید قرار خواهد گرفت.
پاسخ مستند به دیگر تحریفات درباره کوروش و ایران باستان:
پاسخ به پرسش ها و شایعات در مورد کوروش و ایران باستان
آرامگاه کوروش یا مادر حضرت سلیمان؟ (پاسخ به شایعات)
بن مایه ها و یاری نامه ها:
– شهرکی ، کوروش (22فروردین 1397)، «شکنجه پتیساکاس توسط کوروش!(پاسخ به شایعات)»، خردگان
نشانی رایاتاری: https://kheradgan.ir/p/17589
-ارفعی، عبد المجید (1389)، فرمان کوروش بزرگ، چاپ اول، مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی
-شارپ، رلف نارمن (1388)، فرمان های شاهنشاهان هخامنشی، چاپ سوم، انتشارات پازینه
-کتزیاس (1380)، خلاصه تاریخ کتزیاس از کوروش تا اردشیر (مشهور به خلاصه فوتیوس)، ترجمه کامیاب خلیلی، چاپ اول، نشر کارنگ
-گزنفون (1389)، زندگی کوروش، ترجمه ابوالحسن تهامی، چاپ دوم، انتشارات نگاه
-گرشویچ، ایلیا (1390)، تاریخ ایران (دوره ماد) از مجموعه تاریخ ایران کمبریج،ترجمه بهرام شالگونی، چاپ دوم، انتشارات جامی
-هرودوت (1389)، تاریخ هرودوت، ترجمه مرتضی ثاقب فر، جلد 1، انتشارات اساطیر، چاپ اول
شرایط استفاده از نوشتار:
