جنگ های ایران و یونان| نویسنده: کوروش-شهرکی | واپسین به روزرسانی: 28 اسفند 1396 |
شرق و غرب در جدالی باستانی
«بررسی آمار مورخین یونانی از جنگ های هخامنشیان با یونانیان»
در آمدی بر جنگ های ایران و یونان
جنگ های ایران و یونان یکی از جذاب ترین و در عین حال پر بحث ترین رویداد های تاریخی باستان به شمار میرود. حتی هرودوت دلیل نوشتن کتابش را پوشش دادن اتفاقات این جنگ ها و دلاوری های ایرانیان و یونانیان عنوان میکند.(همدانی،دی1377:ص17) شاید استفاده از واژه ایران کمی در این موضوع نادرست باشد چراکه ایران یا همان امپراطوری هخامنشی متشکل از تمامی ملل متمدن و غیر متمدن شرق به شمار می آمد ، در سپاه هخامنشی ماد ها و پارس ها تنها بخشی از سپاه را شکل میدادند بخشی که حتی بزرگ تر هم بود شامل سپاهیانی از شرقی ترین نواحی هخامنشی یعنی هندیان و سغدیان تا غربی ترین نقطه آن مصری ها و لیبیایی ها بوده است، از شمال تراکیه ای ها و ایونی ها و در جنوب عرب ها از جمله رزمندگان جنگ علیه یونان بودند.
یونان نیز در عالی ترین هنگامه خود یعنی زمان اسکندر مقدونی اتحادیه ای بود از نیرو های جهان هلنی در اروپا، پیش از فلیپ و پسرش اسکندر ناحیه ای که ما آن را به نام یونان میشناسیم درگیر جنگ های داخلی میان دولتشهر های آتن ، اسپارت ، مقدونیه و… بود، سر انجام اتحاد صلحی به رهبری و با برتری مقدونیان شکل گرفت که هدفش جنگ علیه هخامنشیان بود، عده ای از دولتشهر های هلنی نیز مخالف این اقدام بودند که سرکوب و منقاد اتحادیه هلنی شدند.
با این تفاسیر جنگ شرق و غرب شاید عنوانی دقیق تر برای توصیف شرایط باشد ، چنانکه در تاریخ دیده میشود با شکست هخامنشیان که بلوک شرق را نمایندگی میکردند ، گستره اسطیلای یونانیان تنها به ماد و پارس به عنوان کانون جماعت ایرانی امپراطوری هخامنشی ختم نشد بلکه سپاهیان تحت خدمت اسکندر ، لیدی ، بابل ، مصر، فلسطین ، هند و… را نیز تحت کنترل خود در آوردند.
البته جنگ شرق و غرب با غروب آفتاب هخامنشیان پایان نیافت و با ظهور اشکانیان و ساسانیان ملل شرقی و مخصوصا ایرانیان دوباره بلوک قدرتی مقتدر و مستقل را در برابر رومیان تشکیل دادند، البته تنوع قومیتی در امپراطوری های اشکانی و ساسانی بسیار کمتر از آن چیزی بود که ما در هخامنشیان شاهد آن هستیم.
آمار تلفات جنگ های ایران و یونان
در این نوشتار به بررسی آمار و ارقام ارائه شده توسط مورخین یونانی در مورد جنگ های هخامنشیان با یونان میپردازیم.
مجموعا 6 جنگ مهم میان ایران و یونان درگرفت که میتوان به جنگ ماراتون در زمان داریوش بزرگ ، ترموپیل و سالامیس در زمان خشایارشا ، گرانیکوس، ایسوس و گوگمل در زمان داریوش سوم اشاره کرد. از بین این ها تنها نبرد سالامیس در زمان خشایارشا یک رویارویی دریایی و بقیه نبرد هایی زمینی بودند، نبرد های ماراتون ، ترموپیل و سالامیس در خاک یونان و گرانیکوس، ایسوس و گوگمل در خاک هخامنشیان درگرفت.
مورخین یونانی با اغراق در بزرگی سپاه ایران و کوچکی رزمندگان یونانی قصد خلق یک حماسه را داشتند، حماسه ای که غالبا با توجه به علاقه قومی این مورخین که به یونان متمایل بود با تلفات بسیار سپاه شرقی و اندک سپاه غربی به نفع یونان به پایان میرسید.
با نگاهی به آمار و ارقام یونانیزه شده جنگ ماراتون تلفات 6400 نفری برای ایران و تنها 192 نفر برای یونان را مشاهده میکنیم.(فرخ،1390:ص27) به عبارت دیگر به ازای هر یونانی 33 ایرانی کشته شدند. آیا یک چنین چیزی منطقی است؟ به نظر یونانی ها که منطقی بود ، چراکه بعد ها آمار و ارقامی به مراتب جالب تر از این عدد خلق کردند.
جالب اینجاست که آیسخولوس که از قهرمانان جنگ ماراتون به شمار میرفت مینویسد:
«سربازان خشایارشا هنوز تیر اندازان پیروزمند و سواران هول انگیزی بودند که با تصمیم شجاعانه دلهای خود در کارزار مایه وحشت می شدند» (بدیع،1364:ص13)
با این توصیف معلوم نیست چطور یونانیان توانسته اند در جنگ های بعدی تلفات چند ده برابری به ایرانیان وارد کنند؟
نمونه برجسته این آمار و ارقام در نوشته های هرودوت در وصف لشگریان خشایار شا در حمله به یونان دیده میشود ، سپاهی که به قول هرودوت زمان نوشیدن از یک رودخانه آنقدر مینوشیدند تا آب رودخانه خشک میشد! (هرودوت،1389:ج2،ص767) هرودوت شمار نیرو های زمینی خشایارشا را یک میلیون و هفتصد هزار نفر گزارش میکند!! دکتر ثاقب فر میگوید هرودوت گاها به اعداد 3 یا 5 میلیون نفر نیز اشاره کرده است. (هرودوت،1389:ج2،ص784)
حتی امروزه با وجود رسیدن جمعیت جهان به 7 میلیارد نفر هیچ کشوری ارتشی 5 میلیون نفری ندارد چه برسد به دوران باستان!
تاریخ دانان معاصر با توجه به واقعیت های جمعیت شناختی و امکانات نظامی هخامنشیان تخمین زده اند نهایتا مجموع ارتش زمینی و دریایی خشایار شا 120 تا 180 هزار نفر میتوانسته باشد. (فرخ،1390:ص139) با این اوصاف حتی اگر رقم یک میلیون و هفتصد هزار نفری را از هرودوت معیار قرار دهیم ، پدر تاریخ جهان هزار درصد بزرگ نمایی کرده است تا شکست نسبی خشایارشا در یونان را هرچه بیشتر حماسی تر و لذت شنیدن چنین داستانی را در کام شنوندگان یونانی خود شیرین تر کند.
همچنین مورخین یونانی شمار کشتی های خشایارشا را 1207 فروند گزارش کرده اند که 30 فروند آن در نبرد با یونانی ها نابود شد ، 200 فروند دیگر هم در طوفان غرق شدند و مابقی نیز در دام دریاسالار یونانی تمیستوکلس در جنگ سالامیس گرفتار شده و سرنگون گشتند! (فرخ، 1390:ص142تا145)
حال که سخن از نبرد دریایی خشایار شا شد جا دارد نگاهی به فیلم های هالیودی بی اندازیم. فیلم هایی که با جلوه های ویژه بی نظیر و هزینه فراوان در خدمت جعل و تحریف تاریخ ایران باستان هستند. بسیاری از جهانیان کتابی پیرامون ایران باستان نخوانده اند ، اما جلوه های اکشن فیلم های هالیودی باعث شده تا فیلمی مانند «300:ظهور یک امپراطوری» را بار ها و بار ها ببینند.
شاید فکر کنید ظهور یک امپراطوری منظورش ایران است اما در این فیلم عنصر تکرار شونده فقط شکست های تحقیر آمیز ایرانیان است! فیلم سازان پای را از مستندات تاریخی یکجانبه یونانی نیز فرا تر گذاشته اند. قهرمان فیلم «300: ظهور یک امپراطوری» جنگجوی آتنی به نام «تمیستیوکلس» است ، تمیستوکلس در برابر نیروی دریایی خشایار شا مقاومت کرده و آن ها را شکست میدهد به سان اسطوره ای معرفی میشود که از آزادی و دموکراسی! یونان در برابر ایران دفاع میکند!
جالب است بدانید همین «تمیستوکلس» بعد ها در پی درخواست پناهندگی از اردشیر یکم (جانشین خشایارشا)، از دست آتنی ها که او را طرد کرده بودند گریخت. چنانکه گفته میشود او به رئیس جدید خود قول داد یونان را فتح کنند، اما پیش از آنکه به قول خود جامع عمل بپوشاند چشم از جهان فروبست. (فرخ، 1390: ص156)
نبرد های نهایی میان شرق و غرب در 6 سال حکمرانی داریوش سوم (336-330ق.م) به وقوع پیوست، اولین درگیری (نبرد گرانکوس) در خاک هخامنشیان به وقوع پیوست ، آمار مورخین یونانی با یک دیگر تناقض دارد آریان سپاه ایران را دارای 20 هزار سواره و 20 هزار پیاده دانسته است اما دیودوروس از وی سبقت گرفته و شمار ایرانیان را 110 هزار نفر دانسته، مورخین معاصر رقم این نیرو ها را بین 35 تا 40 هزار تن درست برابر با سپاهیان 36500 نفره اسکندر دانسته اند. (فرخ،1390:ص173و175) تلفات ایران 12 هزار نفر و یونان 115 نفر گزارش شده ، یعنی به ازای هر یونانی 104 ایرانی کشته شدند!! (فرخ،1390 :ص176) .
شمار ایرانیان در جنگ بعدی (ایسوس) به روایت دیودوروس نیم میلیون نفر و به روایت کوینتوس کورتیوس حدود 300 هزار نفر بوده! با این حال اشاره ای به افزایش رزمندگان اسکندر نمیشود. در این نبرد نیز 110 هزار ایرانی و 430 مقدونی به خاک و خون غلطیدند و به ازای هر یونانی که به خاک می افتاده 255 ایرانی گشته شدند!! (فرخ، 1390:ص178و 180)
در اینجا شاهد جسارت مورخان یونانی در خلق عدد هایی به مراتب جدید تر هستیم به طوری که در جنگ ماراتون به ازای هر یونانی 33 ایرانی کشته شدند در جنگ گرانکوس به ازای هریونانی 104 ایرانی کشته شدند و حال این رقم با افزایش 2.5 برابری به 255 ایرانی به ازای هر یونانی رسیده است!! افسانه تا کجا؟ به واقع اگر ایرانی ها با دست خالی هم به جنگ شمشیر میرفتند چنین تراژدی اتفاق نمی افتاده است.
شاه پارس آخرین مقاومت خود را در نبرد گوگمل نشان میدهد ، همانند سایر روایات یونانی از این جنگ ها سپاهیان ایرانی بسیار زیاد تر از واقعیت نشان داده شده اند تا پیروزی اسکندر ارزشی دوچندان پیدا کند ، رقم سپاه ایران مورد اختلاف این مورخین است به طوری که آریان یک و نیم میلیون نفر را مرقوم کرده است! پلوتارک کمی از سپاهیان خیالی شاه هخامنشی را بخشیده و به رقم یک میلیون نفر اکتفا نموده است و از همه قانع تر کوینتوس کوریتوس است که به 245 هزار نفر رضایت داده است!! (فرخ، 1390:ص183و184) تنوع ادعا ها در مورد شمار سپاهیان هخامنشی نشان دهنده این نکته است که این آمار و ارقام پای در هوا داشته و تنها از روی ذوق و سلیقه مورخ یونانی برخواسته است.
حتی با در نظر گرفتن پایین ترین رقم گذارش شده ، سپاه ایرانی 6 برابر جنگجویان اسکندر خواهد بود. تلفات جناح ایران را هم متفاوت نوشته اند آریان 300 هزار کشته را در سپاه هخامنشی و 1100 نفر را برای یونانی ها دانسته و دیودوروس 90 هزار کشته را در صفوف ایرانی ها و 500 مرگ را برای یونانی ها نوشته است!!
با در نظر گرفتن پایین ترین و منطقی ترین آمار های مورخین به ازای هر یونانی 180 ایرانی کشته شده است!!
پایان سخن:
با بررسی عقلانی آمار و ارقام ذکر شده توسط مورخین یونانی به این نتیجه میرسیم که اغراق و بزرگ نمایی در تمامی جنگ های ایرانیان و یونانیان دیده میشود. مورخین بر آمده از جهان هلنی در ذکر ابعاد و اندازه رویارویی های نظامی ایران و یونان جانب بی طرفی را رعایت نکرده اند. این موضوع اغراق ها در نوشتار هایی بیش از همه نمود پیدا میکند که یک طرف اتفاقات یونان ویا عناصر یونانی باشد، به دیگر سخن اغراق هایی اینچنین عجیب را در رویارویی های ایرانیان با سایر ملل که در تواریخ یونانی ضبط شده است کمتر میبینیم.
مورخین معاصر نیز همواره در شمار سپاهیان ایران و یونان ابراز تردید کرده و حتی رقم دو تا پنج میلیون نفری هرودوت را به 120 تا 180 هزار نفر فروکاسته اند. این حقیقت که ایرانیان در بسیاری از جنگ ها شکست خورده اند در نوشتار های مورخین یونانی قابل پذیرش است اما نه ارتش یونان چهل هزار نفری بودند و نه سپاه ایران میلیون ها تن، به واقع تعداد دقیق رزمندگان دو طرف هر چه باشد از لحاظ شمار بسیار نزدیک به هم خواهند بود.
همچنین مطالعه کنید:
بن مایه ها و یاری نامه ها:
– شهرکی ، کوروش (28 اسفند 1396)، «جنگ های ایران و یونان»، خردگان
نشانی رایاتاری: https://kheradgan.ir/p/17470
– بدیع، امیرمهدی (1364)، یونانیان و بربرها، ترجمه احمد آرام. چاپ دوم. نشر پرواز
– هرودوت (1389)، تاریخ هرودوت، جلد دوم، ترجمه مرتضی ثاقب فر، انتشارات اساطیر ،چاپ اول
– همدانی، علی کرم (دی 1377)، « ایران آغاز عصز هخامنشی در تاریخ هرودوت بررسی تطبیقی گزارش های هردوت با مستندات تاریخی»، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا
– فرخ، کاوه (1390)، سایه های صحرا (ایران باستان در جنگ)، ترجمه شهربانو صارمی، انتشارات ققنوس
شرایط استفاده از نوشتار:
