سپندارمذگان، ۲۹ بهمن یا ۵ اسفند؟

بررسی هفته دلدادگان ایرانی

نویسنده: مجید خالقیان

درباره زمان برگزاری جشن باستانی سپندارمذگان، پرسش‌های فراوان در میان گذاشته می‌شود. بسیاری از هم میهنان با سردرگمی می‌پرسند سپندارمذگان ۲۹ بهمن است یا ۵ اسفند؟! برای پاسخ به این پرسش باید از دگرگونی‌های گاهشماری ایرانی در گذشته باستانی آگاه باشیم. 

پیش از هر چیز باید یادآور شویم که این جشن پیوسته با اسپند ماه (اسفند) است. این روز در ۵ اسپند ماه (سپندارمذ روز از سپندارمذ ماه) گاهشماری ایرانی جای دارد. بنابراین شاید بهتر باشد این جشن در اسپند ماه برگزار شود؛ هرچند دیدگاه کسانی که دوست دارند در ۲۹ بهمن برگزار کنند را ارج می‌نهیم.

درباره این دو زمانی باید گفت که یکی بر اساس گاهشماری یزدگردی و دیگری بر اساس گاهشماری خورشیدی است. در گاهشماری ایرانی هر روز ماه نام ویژه‌ای داشته است (روز ۱: اورمزد، روز ۲: بهمن و…) روز پنجم هم اسپند یا سپندارمذ روز بوده است. آن هنگام که نام روز و نام ماه یکسان می‌شده، جشن ویژه آن ماه برگزار می‌شده است. بنابراین سپندارمذ روز از سپندارمذ (اسفند) ماه می‌شود جشن سپندارمذگان…

در گاهشماری یزدگردی که امروزه فراگیر نیست، شش ماه نخست سال ۳۰ روزه بودند، ولی در گاهشماری کنونی که با نام گاهشماری خورشیدی شناخته می‌شود، شش ماه نخست سال ۳١ روزه هستند.

روز گرامیداشت جشن سپندارمذگان بر اساس گاهشماری کنونی، برابر با ۵ اسپند کنونی است ولی اگر بخواهیم بر اساس گاهشماری یزدگردی جشن بگیریم، سپندارمذ روز از سپندارمذ ماه گاهشماری یزدگردی برابر با ۲۹ بهمن گاهشماری کنونی می‌شود (یعنی شش روز زود تر)!

از گذشته‌های دور تا سده‌های نزدیک به ما، گاهشماری ایرانی دگرگونی‌های فراوان داشته است. چنین می‌نماید در روزگار هخامنشیان گاهشماری اوستایی نو فراهم شد و تا دوران ساسانیان و سده‌های پس از اسلام دگردیسی‌هایی در گاهشماری ایرانی رخ داد. با هر ویرایش، این گاهشماری موشکافانه‌تر و دانشوارانه‌تر شد. 

آنگونه که در نوشتارهای کهن به ویژه نوشته‌های ابوریحان بیرونی می‌خوانیم، در شماری از سالها در گرفتن بَهیزَکی (کبیسه) کوتاهی شد و با نگاه به جنگ‌های خانمان سوز و پراکنده شدن و گوشه‌گیری دانایان، شایسته بود که هنگام بازآفرینی فرهنگ ایرانی، گاهشماری را ویرایش و بازبینی کنند. بنابراین چندان درست نیست که بگوییم اگر بر مبنای یکی از گاهشماری‌های کهن جشن بگیریم به سالروز باستانی آن نزدیک‌تر است.

به هر روی باید گفت که گاهشماری کنونی ایران، همراستا با زیست‌بوم و دانشورانه است. اما نمی‌توان به کسانی که دوست دارند این جشن را در ۲۹ بهمن گرامی بدارند خرده گرفت.

پیشنهاد ما این است که از ۲۹ بهمن تا ۵ اسپند به بهانه سپندارمذگان شاد باشیم. نه آنکه سپندارمذگان یک هفته باشد، چرا که می‌دانیم این جشن یک روز بوده است، ولی می‌توان برای آن، چند روز شاد بود. همانند نوروز که یک روز است ولی برای این جشن بزرگ چند روز شاد هستیم. می‌توان هفته دلداگان ایرانی را از ۲۹ بهمن تا ۵ اسپند گرامی داشت.

بدین سان می‌توان اینچنین سخن را به پایان برد:

۲۹ بهمن: سپندارمذگان بر اساس گاهشماری یزدگردی

۵ اسپند: سپندارمذگان بر اساس گاهشماری خورشیدی

۲۹ بهمن تا ۵ اسپند: هفته دلدادگان ایرانی