پاییز را می‌توان فصل «مهر» دانست. روزهای نخستین این فصل زیبا همراه با جشن مهرگان است و جالب آنکه پایان این فصل هم با «مهر» در ارتباط می‌باشد. هرچند درباره شب یلدا تعبیرهای گوناگونی بیان می‌شود (۱) اما از گفته‌ها بر می‌آید که این شب با مهر و مهربانی پیوند تنگاتنگ دارد.
شب یلدا بلندترین شب سال در نیم کره شمالی زمین است و ایرانیان تا به امروز در این شب با مهربانی گردهم می‌آیند. میوه‌هایی مانند انار، هندوانه و… از نمادهای این شب هستند.
در بن مایه‌های کهن از یکم دی ماه با نام خرم روز یاد شده است که یکی از جشن‌های باستانی ایرانیان است. در شاهنامه فردوسی هم از شادی و نوشیدن مِی در شب یکم دی ماه (شب اورمزد از ماه دی) یاد شده است که همان ۳۰ آذر می باشد که امروز بیشتر با نام شب یلدا شناخته می‌شود.
شعرهایی درباره یلدا
شبِ اورمزد آمد از ماه دی
ز گفتن بیاسای و بردار می
(فردوسی)
تا در سـر زلـفـش نکــنی جـان گـرامـی
پیـش تو حدیث شب یلـدا نتـوان کرد
(خواجوی کرمانی)
رتبه عرفان شـود شـام فنا روشـنـت
قیـمت انوار شمع در شب یلدا طلب
(وحشی بافقی)
نظر به روی تو هر بامداد نوروزیست
شب فراق تو هر شب که هست یلداییست
(سعدی)
قسـم به یلـدای دیرپـا
که صدهزاران هزارسال
دمیده خورشید لاله رنگ
زآبنوسی- درنگ او…
(سیمین بهبهانی)
دلــی در حســرتی دیرین نمـاند
سـری از فرط غــم پایین نمـانـد
الــهی در شـب یلـــدای امســال
نـگـــاه کــودکـــی غـمگـیـن نماند
(جواد مزنگی)
گذشــت پاییز آمــد فصــل سرمــا
ســر آغـــازش شــب زیبـــای یلـدا
چه شـبهای درازی دارد این فـصل
یقین زلــف ســیاه گسیـــوی یلــدا
(منصور مقدم)
خِـرَد از جنگ اهـریمن،
چـنان خـُرّم برون آمـد
که بعـد از یک شب یلدا
طلــوع خُــرّمان آمد.
پگاه مهــربان آمد…
(مجید خالقیان)
