کشف کتیبه هخامنشی جدید در نقش رستم

کشف کتیبه هخامنشی جدیدی در نقش رستم | نویسنده: کوروش شهرکی | واپسین به روزرسانی: 11 بهمن 1397 |

بزرگ ترین کشف ۵۰ سال اخیر از هخامنشیان

پرفسور هنکلمن: این کشف بی سابقه است

آرامگاه شاهان هخامنشی در نقش رستم

باستان شناسان از کشف کتیبه سه زبانه (بابلی، ایلامی، پارسی باستان) جدیدی در نقش رستم خبر دادند که مدت ها از چشم ها دور مانده بود. ‘وتر هنکلمن’ باستان شناس بین المللی و مقیم کشور فرانسه پیرامون این کتیبه که نام D.N.F  (یک کد گذاری علمی مخصوص کتیبه) بر روی آن گذاشته شده گفت : این کشف در 50 سال اخیر بی سابقه است.

پژوهشگر تاریخ عیلامیان و هخامنشیان گفت: کشف این کتیبه اطلاعات بسیار خوبی درباره حلقه نزدیکان و مشاوران شاه هخامنشی در اختیار باستان شناسان قرار می دهد. (ایران آنلاین، 10 بهمن 1397 )

کتیبه چگونه کشف شد؟

مجتبی درودی کاشف این کتیبه پیرامون چگونگی کشف این کتیبه جدید هخامنشی میگوید:

در حدود سه هفته گذشته برای عکاسی از نقوش برجسته محوطه نقش رستم به همراه محمدعلی مصلی نژاد یکی از فعالان فرهنگی استان فارس به این محل رفته بودم و در روزهای بعد با بررسی عکس‌هایی که از این محوطه با استفاده از دوربین و لنز حرفه‌ای گرفته بودم متوجه وجود یک کتیبه در دامنه کوه شدم.  با بررسی‌های دقیق‌تر و پرسیدن نظر متخصصین امر در داخل و خارج از کشور پی بردم که این کتیبه تاکنون در هیچ محلی ثبت نشده است.

روز دوشنبه هشتم بهمن ماه جاری نیز برای عکسبرداری از این کتیبه با همکاری مسئولان میراث فرهنگی و با استفاده از جرثقیل تا نزدیکی این اثر تاریخی رفتم اما موفق به اندازه‌گیری مختصات و اندازه دقیق آن نشدیم. (چمدان ، 10 بهمن 1397)

دانشجوی دکتری ایران شناسی دانشگاه برلین در ادامه این مراسم گفت: با دادن مجوز دسترسی به اسناد مرمت و نگهداری کتیبه‌ها از سوی بنیاد پژوهش پارسه و پاسارگاد مشخص شد که این کتیبه تا سال ۱۳۸۰ زیر لایه‌ای از رسوبات، خزه و گل سنگ پنهان شده بود.

سهیل دلشاد افزود: در سال ۸۰ و در پی مرمت نقوش برجسته این محوطه و پاکسازی رسوبات و … این نقش برجسته از زیر لایه‌ای که آن را پوشانده بوده بیرون آمد اما به دلیل دارا بودن ابعاد کوچک و قرار داشتن در دامنه کوه کماکان از دیدگان پنهان ماند.

وی با اشاره به اینکه کتیبه‌های نقش رستم در زمان هخامنشیان به رنگ آبی لاجوردی رنگ آمیزی شده بوده است، گفت: به دلیل پنهان ماندن این کتیبه در زیر لایه‌ای از رسوبات خوشبختانه هنوز آثار اندکی از رنگ‌آمیزی کهن در آن وجود دارد.

کتیبه جدید نویافته از هخامنشیان بر فراز نقش نگاره مرد هخامنشی(وبسایت چمدان)

نقش نگاره همراه کتیبه

درست در زیر این کتیبه هخامنشی که بر آرامگاه داریوش بزرگ در نقش رستم کشف گردیده است. شمایلی از یک مرد بر روی سنگ به تصویر کشیده شده است، این مرد که بدون سلاح به محضر شاهنشاه هخامنشی بار یافته است یک دست بر جلوی دهان خود گرفته ، سهیل دلشاد که بر روی این نگاره کار کرده است میگوید: 

در سمت راست اما پیکره دیگری وجود دارد که شخصی غیرمسلح است و دستش را با حالت خاصی جلو صورت گرفته است، در مورد این نقش برجسته تفاسیر مختلفی وجود داشت از جمله اینکه ممکن است این کار عزارداری باشد یا به رسم زرتشتیان به خاطر روبرو بودن با آتشدان دستش را بر روی دهانش قرار داده است و… اما این کتیبه اطلاعات خوبی در مورد این مساله به ما داد. (چمدان، زرفام: 10 بهمن 1397)

این کتیبه چه میگوید؟

متاسفانه قسمتی از متن این کتیبه از بین رفته است، اما بخش باقی مانده این کتیبه کوتاه واژه جدیدی به دایره واژگان شناسایی شده ما از دوران هخامنشیان می افزاید.

دلشاد پژوهشگر حوزه زبان شناسی گفت: منحصر به فرد بودن کتیبه به این خاطر است که متن کوتاه آن بسیار دشوار است  و این دشواری در فعل نوشته شده‌ است که در فارسی باستان، ایلامی و بابلی تفسیر دشواری دارد و پیش از این در متون هخامنشی با آن روبرو نشده‌ایم.

او ادامه داد: پس از تفسیر و بحث بسیار بر روی کتیبه متوجه شدیم به صورت کلی این کار یک عمل آیینی در مقابل داریوش است که نشان از احترام و تحسین به داریوش را دارد.

این محقق با اشاره به اینکه نیاز به دانش بسیار برای درک این فعل است، توضیح داد: آسیب‌های به وجود آمده نیز خوانش کتیبه را دشوار کرده برای نمونه اسم این شخص که در سمت راست تخت شاهی قرار دارد از بین رفته اما لقب او که برای شخص سمت چپ هم به کار رفته مشخص است. (چمدان، 10 بهمن 1397)

شکل پارسی باستان این عنوان «پاتی شووَریش» (Pātišuvariš) است که در کتیبه DNc متعلق به گوبریاس (در پارسی باستان Gaṷbaruva) نیز پس از ذکر نام آورده شده است. در کتیبه نویافته DNf نیز بخشی از این واژه در سطر نخستین این کتیبه باقیمانده است. (صدای میراث، 14 بهمن 1397)

همچنین گفته شده به دلیل آنکه هخامنشیان آثار خود را به صورت قرینه میساخته اند، امکان دارد که در سمت دیگر آرامگاه کتیبه مشابهی نیز موجود باشد که تایید این موضوع نیازمند بررسی های دقیق تر است.

کتیبه جدید نویافته از هخامنشیان بر فراز آرامگاه داریوش با رنگ سرخ در سمت راست آرامگاه(وبسایت چمدان)

نقش رستم آرامگاه شاهنشاهان هخامنشی

هخامنشیان به طور معمول بر روی آرامگاه های شاهان خود کتیبه نقر نمیکردند، نه در آرامگاه کوروش در پاسارگاد کتیبه ای وجود دارد و نه بر روی آرامگاه های شاهان بعد از داریوش کتیبه ای دیده نمیشود تنها کسی که بر روی آرامگاه او کتیبه وجود دارد داریوش بزرگ هخامنشی است که وصیت نامه خود را برای جانشینش خشایارشا و نیز آیندگان بر روی صخره های کوه به جای گذاشته است.

کتیبه داریوش در نقش رستم در نوع خود بی نظیر است، گویی داریوش در آخرین سال های زندگی خود در این فکر بوده است که راه و رسم فرمانروایی درست و دادگرانه را به جانشین خود و کسانی که از این پس شاه خواهند شد بیاموزد. به همین جهت گزیده ای از اخلاق و رفتار و عادات نیک خود را برای پند آموزی آیندگان در کتیبه DNb آمده است:

سطر اول) اهورامزدا خدای بزرگ است ، که این زیبا را که دیده میشود آفرید، که شادی را برای مردم آفرید، که خرد و دلیری را در داریوش شاه گذاشت.

سطر دوم) داریوش شاه میگوید: به خواست اهورامزدا من این سان هستم که ، دوستِ راستی هستم ، با نادرستی دوست نیستم ، خواست من آن نیست که ناتوان به خاطر توانا به بیداد تن دهد؛ خواست من آن نیست که توانا به خاطر ناتوان به بیداد تن دهد.

سطر پنجم) آنچه مردی درباره مردی میگوید، آن مرا قانع نمیکند، تا آنکه گواهی دو تن را بشنوم.

سطر یازده) ای مرد جوان ، قاطعانه بگو تو چگونه ای؟ ، چه ویژگی هایی داری؟ ، صداقت تو چگونه است؟ ، نیکی تصور نکن آنچه را که به گوشَت می رسانند، حتی به آنچه که دشمن به تو میگوید گوش فراده. (کتیبه DNb نقش رستم، لوکوک، 1389:ص 264 -268)

مجموعه تاریخی نقش رستم در مرودشت در فاصله 6 کیلومتری تخت جمشید قرار دارد که آرامگاه 4 تن از شاهان هخامنشی از جمله داریوش بزرگ و خشایارشا را در خود جای داده است ، این مجموعه تاریخی علاوه بر آرامگاه های هخامنشیان دارای نقش برجسته هایی از حکمرانان ساسانی و نیز ایلامی میباشد.

کعبه زرتشت

در جلوی این محوطه بنایی وجود دارد که سال هاست به معمایی برای باستان شناسان بدل شده است ، این بنا که در چند دهه اخیر نام «کعبه زرتشت» برخود گرفته کاربرد آن برای ما هنوز مشخص نیست، کعبه زرتشت برجی مکعب شکل است که در دوران داریوش شاه ساخته شده و گویی در دوران ساسانی نام «دژ نبشت» داشته است. با این وجود با توجه به اینکه هخامنشیان بر روی آن کتیبه ای ننوشته اند کاربردش نامشخص است و انواع نظریه ها مانند آتشکده تا محل قرار دادن اوستا برای آن گفته شده.

این بنا که نمونه مشابه اما ویران شده ای نیز در پاسارگاد دارد، کتیبه هایی هم از کرتیر موبد موبدان دوران ساسانی بر روی خود به زبان های پهلوی ساسانی و لاتین جای داده است.