بزرگمهر

یادگار بزرگمهر آیینه‌ای از حکمت و خرد ایرانی است. این متن هم در حوزه‌ی اخلاق فردی و اجتماعی، هم در سیاست و کشورداری و هم در فلسفه و دین جایگاه مهمی دارد. سبک متن بسیار موجز و مثل‌گونه است و همین باعث شده این اندیشه‌ها بعدها به ادبیات پارسی (شاهنامه، قابوس‌نامه، گلستان سعدی) منتقل شود.

دانشمندان، اندیشمندان و هنرمندان ایران باستان که در حوزه‌های پزشکی، اخترشناسی، فلسفه، کیمیاگری، موسیقی، ادبیات و… تبحر داشتند و نامشان باقی مانده کم نیستند. این دانشمندان ارزش ویژه‌‌ای دارند چراکه با آن همه نابودی که توسط یورشگران و سلطه‌گران رخ داد، جایگاه والا و شهرت فراگیر داشتند که نام آن‌ها به دست ما رسیده است. سامانه‌های آموزشی، کتابخانه‌های بزرگ و مراکز علمی مانند دانشگاه گندی‌شاپور در ایران باستان قابل توجه بودند.

اندرزنامه‌های باستانی، نوشته‌هایی در بردارنده مفاهیم اخلاقی از شاهان و اندیشمندان ایران باستان هستند. بخش‌هایی از آنها جنبه سیاسی هم دارند که نشان‌دهنده منش فرمانروایی آن دوران می‌باشند. در اندرزهای اردشیر بابکان می‌خوانیم که فرمانروا باید نخست خداوند، پس از او مردم و سپس خویشتن را در نظر گیرد... بر اساس اندرزهای بزرگمهر، بهترین کار برای شاه، مشورت با دانشمندان است و حتی خود شاه هم باید دانش اندوزی کند و کتاب‌های بسیاری بخواند و حتی علوم را از ملت‌های دیگر هم دریافت کند...

برخی ادعاهای نادرست درباره بزرگمهر بختگان ذکر شده است. برخی ادعا می‌کنند بزرگمهر افسانه‌ای بوده است و برخی دیگر هم بزرگمهر بختگان و برزویه پزشک را یکی می‌دانند که می‌توان گفت این ادعاها چندان معتبر نیستند. در این نوشتار کوتاه تلاش می کنیم، پاسخی کوتاه به این گفته‌ها ارائه دهیم تا مشخص شود این گفته ها چندان معتبر نیستند.

برخی از نویسندگان بدون بررسی دقیق داستان انوشیروان و مرد کفشگر و بدون توجه به بخش‌های دیگر شاهنامه، نتیجه گرفتند که در روزگار ساسانی سواد آموختن، انحصاری بوده است و مردم عادی حق درس خواندن را نداشتند و همین داستان را گواه نوشته خود آورده اند! این در حالی است که شواهد گوناگون نشان می‌دهد که آموختن خواندن و نوشتار برای عموم مردم آزاد بوده است. در آن داستان انوشیروان صرفا اجازه نمی‌دهد که فرزند یک کفشگر ثروتمند پس از پول زیادی که به شاهنشاه می‌دهد، در طبقه دبیران قرار گیرد. دبیران در روزگار ساسانی حساس ترین و رازمند ترین کارها را بر عهده داشتند که از جمله می‌توان به دسته‌های کاری مربوط به دادگستری، مالیات، درآمد ویژه پادشاه، امور آتشکده‌ها و… اشاره کرد. بنابراین ورود فرزند یک شخص ثروتمند به این طبقه صرفا به دلیل داشتن پدر ثروتمند مقدور نبود و کار کفشگر بیشتر به رشوه دادن شباهت داشت.