8 مهر 1400از تاثیرات جالب هنر ایرانی بر روی هنر چین و ژاپن که با کوشش سغدیان به آن سرزمین‌ها راه یافت، نقش‌مایه‌ها بوده است. دایره مروارید نشان یک نقش بسیار مشهور در جهان ایرانی بود که در بسیاری از آثار هنری ایرانی دیده می‌شود و به هنر دیگر تمدن‌ها راه یافت. اشراف چینی در دوران سلسله تانگ لباس‌های خود را با این سبک هنری تزئین می‌کردند…
همواره تاثیر فرهنگ و هنر باستانی ایرانی بر روی دیگر تمدن‌ها قابل توجه بوده است و برعکس آن چیزی که این روزها برخی تبلیغ می‌کنند و می‌گویند ایرانیان هنر را از اقوام دیگر اقتباس می‌کردند، این هنر بالنده ایرانی بود که در دوران باستان به سرزمین‌های دوردست راه یافت و آثار فراوانی وجود دارند که این موضوع را ثابت می‌کنند. البته که ایرانیان هم از هنر اقوام و ملل دیگر الهام گرفتند.
جالب آنکه تاثیر هنر ایرانی بر دیگر تمدن‌ها بدون دخالت مستقیم دولت‌های ایرانی مانند سلسله‌های اشکانی و ساسانیان هم رخ داده است و از نواحی مانند سغد به سرزمین‌های دیگر راه می‌یافت. سغد یک ناحیه ایرانی نشین باستانی (واقع در آسیای مرکزی کنونی) بود که مناطقی مانند سمرقند و بخارا در آن شهرت جهانی داشتند. ایالت باستانی سغد زیر فرمان شاهنشاهان هخامنشی بود ولی پس از آن کمتر در اختیار شاهنشاهان اشکانی و ساسانی قرار داشت. هرچند به نظر تعامل سازنده با حکومت‌های ایرانی داشتند. با این حال همواره فرهنگ ایرانی در آنجا جایگاه قابل توجهی داشت و اهالی سغد از هنر و فرهنگ ایرانی استقبال می‌کردند. با آنکه ادیان و اقوام گوناگون در سغد آمدند و رفتند ولی فرهنگ ایرانی در آن نواحی حفظ شد و اهالی سغد در گسترش این فرهنگ کوشا بودند. حتی پس از اسلام همین نواحی از مراکز مهم فرهنگ ایرانی شدند.
این نشان می‌دهد هویت فرهنگی ایرانیان از دوران باستان فراتر از مرزهای سیاسی بوده است و در جای جای جهان ایرانی، برای پاسداشت ریشه‌ها کوشا بودند.
از تاثیرات جالب هنر ایرانی بر روی هنر چین و ژاپن که با کوشش سغدیان به آن سرزمین‌ها راه یافت، نقش‌مایه‌ها بوده است.
دایره مروارید نشان یک نقش بسیار مشهور در جهان ایرانی بود که در بسیاری از آثار هنری و حتی پارچه‌ها دیده می‌شود به طوری که در آثار ایران ساسانی بارها با آن مواجه می‌شویم. برای مثال درون دایره مروارید نشان یک چهره آدمی به هیئت ساسانی، یا یک جانور به رسم ساسانی (تصویر ۱) دیده می‌شود (رایس، ۱۳۶۹: صص ۳۶۳-۳۶۵).
همین روش هنری را در آثار سغدی هم مشاهده می‌کنیم از جمله در پارچه‌های سغدی که به مناطق گوناگون راه یافتند (تصویر ۲).
چنین طرح‌ها و منسوجات در مناطق دیگر از جمله چین و به ویژه دوره سلسله تانگ یافت شده است (Bishop, 1922: p 662; Carter, 2005). با توجه به تجارت سغدیان و انتقال کالاهای گوناگون از ایران ساسانی به چین و دیگر نواحی به نظر می‌رسد این پارچه‌ها و این هنر هم از طریق تجار سغدی به چین انتقال یافته و تأثیر عجیبی در هنر جهان گذاشته است.
اشراف چینی در دوران سلسله تانگ لباس‌های خود را با این سبک هنری تزئین می‌کردند (Compareti, 2006; Carter, 2005). البته چینی‌ها گاهی این سبک هنری را با ارزش‌ها و نگرش‌های خود آمیختند. برای مثال جانورانی را که در چین محبوب بودند، با چنین سبک هنری و در میان دایره ترسیم شدند (تصویر ۳). حتی در نقش برجسته‌های چینی، چنین سبک هنری دیده می‌شود و با هنر چینی آمیخته شده است (تصاویر ۴).
در آثار هنری یک معبد بودایی در نارای ژاپن یعنی شوسوئین (Shōsōin) چنین تأثیراتی آشکارا دیده می‌شود (تصویر ۵).
این سبک دایره و جانور، به تبت و هیمالیا هم راه پیدا کرد، هنگامی که فرستادگان تبتی نزد امپراتور چین لی‌شی‌مین آمدند، لباس یکی از آنها به صورت آشکار با این سبک تزئین شده بود (Compareti, 2006)؛ به نظر می‌رسد که یان‌لیبن (Yan Liben) نقاش مشهور چینی، تصویری را از این ملاقات نقاشی کرد و لباس این فرستاده در این نقاشی جالب می‌نماید (تصویر۶). لباس این فرستاده شباهت خاصی به لباس ایرانی و سغدی دارد.
بن‌مایه‌ها و یاری‌نامه‌ها:
– خالقیان، مجید (۸ مهر ۱۴۰۰). «هنر ایران باستان چگونه به چین و ژاپن راه یافت؟!». پایگاه خردگان.
– خالقیان، مجید (شهریور ١۳۹۴). «نقش سغدیان در حفظ، تداوم و گسترش فرهنگ ایرانی در عهد باستان». پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه تهران.
– رایس، تامارا تالبوت (آذر ۱۳۶۹). « هنر قوم های کهن – نقاشی های سغدی». ترجمه رقیه بهزادی. چیستا. ش ۷۳. صص ۳۵۸-۳۶۸.
– گری، بازیل (۱۳۵۴). نگاهی به نگارگری در ایران. ترجمه فیروز شیروانلو. تهران: توس.
– Bishop, C. W. (1922). “Ancient Cultural Relations between China and Iran: Sino-Iranica: Chinese Contributions to the History of Civilization in Ancient Iran, with Special Reference to the History of Cultivated Plants and Products by Berthold Laufer”. Geographical Review, Vol. 12, No. 4. pp. 662-664.
– Carter, M. L. (Last Updated: July 20, 2005). “CHINESE-IRANIAN RELATIONS xiv. The Influence of Eastern Iranian Art”. Encyclopedia Iranica.
– Compareti, Matteo (2006). “The role of the Sogdian Colonies in the diffusion of the pearl roundels pattern”. In Ērān ud Anērān. Venice: Libreria Editrice Cafoscarina.
– Yan Liben (August 31, 2006). “Emperor Taizong gives an audience to the ambassador of Tibet.jpg”. Wikimedia Commons.
دیدگاه خود را از راه رایانامه با نویسنده در میان بگذارید:
