جشن سده از جشن‌های بزرگ ایرانی بوده است که همانند نوروز و مهرگان سخنان فراوانی درباره آن گفته‌اند. جالب است که جشن سده پس از سد(صد) روز از آغاز آبان ماه و در روز دهم بهمن ماه یعنی آبان روز (روز دهم ماه در گاهشماری ایرانی) قرار گرفته است. در آغاز آبان ماه رفته رفته هوا سرد تر می‌شود و از نیمه بهمن به بعد رفته رفته هوا رو به گرمی می‌رود.
مشهورترین داستانی که درباره سده گفته‌اند، پیدایش آتش توسط هوشنگ است. داستان از آن قرار است که روزی هوشنگ به کوه رفته بود و ماری را مشاهده کرد. سنگی برداشت و به سوی او انداخت. سنگ ناگاه به سنگ دیگری برخورد کرد و از بهم خوردن این دو سنگ آتش روشن شد و به این صورت آتش پدید آمد. شاید این داستان همانند بسیاری از اسطوره‌ها دارای نمادهایی است که پیوند با اندیشه‌های ایرانی دارد. مار نمادی اهریمنی است و آتش نمادی از فروغ ایزدی می‌باشد.
برخی روایات پیدایش سده را به اردشیر پاپکان و برخی دیگر به کیومرث نسبت داده اند. داستانی درباره پیوند این جشن با فریدون هم گفته‌اند. در هر حال این جشن بنا بر بسیاری از روایات اسطوره‌ای از دوران پیش از زرتشت به یادگار مانده است.
جشن سده با آتش و برافروختن آتش همراه بوده و در ایران باستان آتش بسیار قابل ستایش بوده است. این عنصر شگفت انگیز طبیعت به عنوان یکی از عناصر چهارگانه مطرح بوده است.
جشن سده را می‌توان جشن پیروزی نور بر تاریکی دانست که در فرهنگ ایرانی بارها به آن توجه شده است.
شعرهایی درباره سده
به هر برزنی جشنگاهی سَده
همه گِرد بر گِردش آتشکده
(فردوسی) (۱)
یکى جشن کرد آن شب و باده خـَورد
ســـده نـام آن جـــشن فـرخـنده کرد
ز هــوشنگ مــاند این ســده یادگـار
بســـى باد چــون او دگــر شهـــریــار
(منسوب به فردوسی)
اینک بیامـده است به پنـجاه روز پیـش
جـشــن سـده طــلایــه نــوروز نـامــدار
(منوچهری)
آن شب که شـب سده بود در کـویَت
آتــش دل مــن بــاد و چلــیپا مـویـت
(خاقانی)
وطن یعـنی هم از دور و هـم از دیـر
ســده، نـوروز، یلـدا، مهــرگان، تیــر
(علیرضا شجاع پور)
دیگر نگاره‌های شادباش
