الواح به دست آمده از دوران هخامنشیان، نشان می‌دهد که کارگران از حقوق و مزایایی برخوردار بودند که مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته است. از جمله حقوق و مزایای بانوان که در نوع خود بسیار جالب است (ن.ک: کخ، ۱۳۷۶).
اما علاوه بر این موارد، مورخان یونانی هم اشارات جالبی به یک سامانه آموزشی و تربیتی ایرانیان در دوره هخامنشی -که جنبه نظامی داشته است- کرده‌اند. در این سامانه سالخوردگان پس از سالها خدمت، شرایط ویژه‌ای پیدا می‌کردند.
گزنفون مورخ یونانی از مکان‌هایی به نام «جایگاه آزادی» یاد می‌کند (گزنفون، دفتر ۱، بخش ۲، بند ۴) و اشاره می‌کند که هر کس می‌توانسته است فرزندانش را در آن مکان‌ها ثبت نام کند (ن.ک: همان، بندهای ۱۲-۱۵). به گفته گزنفون این سامانه به چهار بخش تقسیم می‌شده است که عبارت بودند از: بخش نوباوگان، بخش جوانان، بخش مردان و بخش ویژه سالخوردگان (همان، بند ۴).
بر اساس گفته گزنفون سالخوردگان در مرتبه بالایی قرار داشتند و از شرایط ویژه برخوردار بودند:
هنگامی که… آنان به سال‌های پنجاه فزون تر رسیدند… از آن پس به حلقه سالخوردگان می‌پیوندند که عنوانی است شایسته ایشان. این سالخوردگان را دیگر به نبردهای بیرون از مرزها گسیل نمی‌کنند؛ آنان در شهرشان ماندگارند … (همان، بندهای ۱۳ و ۱۴).
این مورخ یونانی قبل از موارد مذکور، نوشته است:
نوجوانان و مردان به سپیده دمان باید در جایگاه خود باشند. سالخوردگان، اما، جز در زمان های ثابت دانسته از پیش که باید هم چون دو گروه دیگر به پگاه در بخش خویش باشند، روزهای دیگر زمان حضورشان را خود برمی گزینند (همان، بند ۴).
گزنفون درباره سالخوردگان زمان هخامنشی موردی را می گوید که یادآور «ریش سفیدی» در فرهنگ ما است. این مورد را به عنوان حسن ختام این نوشتار می آوریم:
اینان اند که همه داوران را بر میگزینند. … سالخوردگان، نخست، به سخنان هر دو سوی کشمکش گوش می‌سپارند و اندران باره می‌سگالند و سپس رآی خویش آشکار می‌کنند (همان، بندهای ۱۳ و ۱۴).
یاری‌نامه‌ها و بن‌مایه‌ها:
کخ، هایده ماری (۱۳۷۶). از زبان داریوش. ترجمه پرویز رجبی. تهران: کارنگ.
گزنفون (١٣٨٩). زندگی کوروش (تربیت کوروش). ترجمه ابوالحسن تهامی. تهران: نگاه.
اگر قصد رونوشت از این نوشتار را دارید، بن‌مایه ( www.kheradgan.ir ) و نویسنده آن را یاد کنید
