جشن شهریورگان، یادبودی از پادشاهان خوشنام ایران‌زمین

در گاهشماری ایرانی هر روز از ماه نام ویژه‌ای دارد و روز چهارم هر ماه شهریور نام داشته است. در هر ماهی که نام روز همانند ماه شود، جشن ویژه آن ماه برگزار می‌شود، بنابراین روز چهارم (شهریور روز) از شهریور ماه، جشن شهریورگان است.

ایرانیان باستان در این روز با آیین‌های خاصی شهریور را بزرگ می‌داشتند. شهریور یکی از امشاسپندان است و به معنای پادشاهی آرزو شده می‌باشد.

کتاب چهارم دینکرد به مناسبت ذکر شهریور از شاهان پشتیبان دین مزدیسنی نام برده است. گشتاسب که زردشت در زمان او دین آورد. بلاش اشکانی، که پس از پراکنده شدن اوستا و زند به دست اسکندر دستور داد که آنچه از این کتاب به صورت مکتوب یا سینه به سینه وجود داشت گردآوری شود. پس از آن از اردشیر بابکان نام برده شده که به تنسر دستور داد آنچه را از این کتاب دینی پراگنده بود، در دربار جمع کند (ن.ک: تفضلی، ١٣٨۹: ص ۱۳۳). 

از این نوشته می‌توان دریافت که گرامیداشت ایزد شهریور از دیرباز با گرامیداشت پادشاهان و فرمانروایان خوشنام همراه بوده است.

در بندهش درباره شهریور اینچنین آمده است:

شهریور را خویشکاری شفاعت درویشان کردن است پیش هرمزد [اهورامزدا]. سالاری را بن همه از شهریور است که شهرور (نیز) خوانده شود که گزارش (آن) شهریاری به کامه است. از آن جا که او را (در) گیتی فلز خویش است... (بندهش، ۱۳۹۵: ص ۱۱۲)

ابوریحان بیرونی از قول زادویه (موبدی زردشتی همزمان با ابوریحان) نوشته است:

این روز را آذر جشن می‌گویند و این روز برای آتش‌هایی که در خانه‌های مردم است عید است

و این عید در قدیم آغاز زمستان بوده و در این عید آتش‌های بزرگ در خانه‌ها می‌افروختند و عبادت خداوند و ستایش او را زیاد می‌نمودند

و برای صرف غذا و دیگر شادمانی‌ها به گرد هم جمع می‌آمدند و می‌گویند که این آتش را برای رفع سرما و یبوستی که در زمستان حادث می شود می‌افروختند

و می گفتند انتشار حرارت چیزهایی را که برای نباتات زیان آور باشد دفع می‌کند (بیرونی، ۱۳۸۹: ص ۳۳۷).

همچنین بیرونی درباره پیوند شهریور یا فلزات و جواهر نوشته است:

شهریور فرشته ای است که به جواهر هفتگانه که طلا و نقره و دیگر فلزات که قوام صنعت و دنیا و مردم بدان است موکل است (بیرونی، ۱۳۸۹: ص ۳۳۶).

با توجه به مواردی که یاد شد، از منابع کهن می‌توان دریافت که جشن شهریور با پادشاهان خوشنام، فلزات و جواهرات و یاری رساندن به تهیدستان مرتبط بوده است و آیین‌هایی مانند بر افروختن آتش در این جشن باستانی فراگیر بوده است.